Een sluipmoordenaar in je cyclus? Dit zijn de symptomen van Premenstrual Dysphoric Disorder (PMDD)

Bijna elke vrouw heeft weleens van PMS gehoord. Dat geldt echter nog niet voor PMDD (Premenstrual Dysphoric Disorder). Toch schijnt maar liefst 1 op de 20 vrouwen er last van te hebben. Vaak zonder het zelf te weten. Deze heftige aandoening kan je leven totaal op z’n kop zetten. Cycle – een online platform over body, mind en seksualiteit – heeft de belangrijkste info op een rijtje gezet. Samen met hun vaste gynaecoloog Meike Berghuis. Lees je mee?

Een sluipmoordenaar in je cyclus? Dit zijn de symptomen van Premenstrual Dysphoric Disorder (PMDD)

Veel vrouwen die last hebben van PMDD voelen wel degelijk dat er iets totaal niet klopt, maar weten vaak niet wat dat dan precies is. Ze ervaren steeds terugkerende zware emotionele klachten die lijken op PMS. Dat kunnen depressieve gevoelens, dagelijkse woedeaanvallen en zelfs suïcidale gedachten zijn. Deze symptomen worden echter lang niet door iedereen binnen de medische wereld erkend en aan PMDD gekoppeld. In sommige gevallen worden vrouwen gediagnosticeerd met een bipolaire stoornis of zelfs weggezet als aanstellers.

De symptomen van PMDD

Onderstaande symptomen kunnen (wanneer ze in hevige mate worden ervaren) horen bij PMDD:

• Depressie
• Angst
• Paniekaanvallen
• Prikkelbaarheid
• Plotselinge stemmingswisselingen
• Verlies van interesse in dagelijkse activiteiten
• Sociale terugtrekking
• Hersenmist
• Vergeetachtigheid
• Slechte concentratie
• Verminderde energie
• Veranderingen in eetlust
• Slapeloosheid
• Pijnlijke borsten
• Hoofdpijn/migraine
• Vermoeidheid
• Spierpijn en gewrichtspijn
• Zwelling van de ledematen
• Gevoel van overweldiging
• Suïcidale gedachten

Fysiek of mentaal?

Gelukkig komt er langzamerhand meer aandacht voor PMDD. In 2013 werd de aandoening als officiële diagnose opgenomen in het diagnostisch handboek voor psychiatrische stoornissen. Veel vrouwen met PMDD kregen daardoor eindelijk erkenning. Maar er zijn ook mensen die de opname in het handboek zien als een commerciële lobby van de farmaceutische industrie, die volgens hen een groep gewillig ‘slachtoffers’ heeft gevonden om geld aan te verdienen. Toch is er nog altijd te weinig kennis van en aandacht voor PMDD, ook in de medische wereld. Artsen ervaren soms verwarring omdat PMDD een gynaecologische (lichamelijke) aandoening is. Maar veruit de meeste symptomen zijn psychiatrisch. Artsen zoeken de oorzaak dan ook vaak in de verkeerde (psychiatrische) hoek en kunnen daarom niet de juiste behandeling aanbieden. Verder is het heel moeilijk om aandoeningen die met de cyclus te maken hebben te onderzoeken. De balans van je geslachtshormonen progesteron en oestrogeen luistert namelijk heel nauw en is geen dag hetzelfde.

PMS versus PMDD

Oestrogeen en progesteron werken samen met de neurotransmitters (oftewel chemicaliën) in je hersenen en beïnvloeden je gemoedstoestand. Vandaar dat je tijdens je cyclus last kunt hebben van stemmingswisselingen. Geen aanstellerij dus, maar gewoon een gevolg van een chemisch proces in je lichaam. Veel vrouwen hebben last van milde mood swings gedurende hun cyclus. Wanneer de negatieve gedachten tijdens de menstruatie een graadje of 100 erger zijn dan ‘normaal’, spreek je van premenstrueel syndroom (PMS). Tel daar nog eens een factor of 1.000 bij op en je bent beland bij PMDD: de meest intense vorm van PMS. PMDD deint mee op dezelfde golf als je menstruatiecyclus. Dat betekent dat je iedere cyclus een periode nergens last van hebt, waarna het ‘feest’ weer van voor af aan begint.

De oorzaak van PMDD

Lang niet alle vrouwen die menstrueren hebben last van PMDD. Hoe kan dat? Onderzoek laat zien dat vrouwen met PMDD geen hormonale disbalans of een tekort aan hormonen hebben. De oorzaak wordt daarom nu gezocht in een extra (zeg maar gerust extreme) gevoeligheid voor de hormoonveranderingen in je lijf. Amerikaanse onderzoekers hebben een gen ontdekt dat aan de basis zou kunnen liggen hiervan. Dit gen lijkt er voor te zorgen dat vrouwen heel heftig reageren op hormonale veranderingen. En dat gebeurt dan weer vooral in de zogenaamde luteale fase (periode tussen je eisprong en menstruatie), als het hormoon progesteron de boventoon voert in je lichaam en het oestrogeenniveau in verhouding laag is. De PMDD klachten verdwijnen als sneeuw voor de zon op de eerste dag van de ongesteldheid.

Behandeling

Bij vrouwen die lijden aan PMS helpen leefstijlveranderingen (sporten, gezond eten, minder of liever helemaal niet meer roken, minder cafeïne, matig met alcohol, vermijden van pittig eten en matig met zout). Dit lijkt bij vrouwen met PMDD ook iets te helpen, maar is meestal onvoldoende. Tot nu toe worden de vrouwen die aan PMDD lijden daarom behandeld met antidepressiva, of medicijnen die ervoor zorgen dat er minder hormoonwisselingen zijn. Antidepressiva zorgen ervoor dat de hersencellen minder heftig reageren op natuurlijke hormoonwisselingen. Veel gebruikte antidepressiva voor PMDD zijn middelen uit de SSRI-groep, zoals bijvoorbeeld fluoxetine (Prozac), paroxetine (Seroxat) of sertraline (Zoloft). Meestal hoef je deze medicijnen alleen tijdens de twee klachtenweken te slikken. Bij medicijnen tegen hormoonwisselingen kun je denken aan de combinatiepil, een progesteronhoudend spiraal of een progesteronpreparaat dat de eisprong blokkeert. Nadeel van zo’n preparaat is dat de bijwerkingen voor veel vrouwen (bijna) net zo erg zijn als de kwaal: vocht vasthouden, vette huid, depressie en libidoverlies.

Andere opties

Ook wordt er soms aan cognitieve gedragstherapie gedaan. Dat is therapie waarbij je leert om ‘disfunctionele’ gedachten om te buigen. Zo ontwikkel je een objectievere kijk op je eigen gevoelens waardoor je gedrag verandert. Bij deze behandelmethode wordt er dus vanuit gegaan dat PMDD een psychologisch probleem is, dat in je hoofd zit en niet door iets lichamelijks wordt veroorzaakt. Een laatste middel dat soms wordt voorgeschreven is de GnRH-agonist: een injectie die ervoor zorgt dat je geen oestrogeen en progesteron meer aanmaakt. Je komt daardoor in een soort menopauze terecht, die helaas vaak gepaard gaat met typische overgangsklachten als opvliegers, nachtzweten, misselijkheid en hoofdpijn.

Sepranolone

Het blijft aanmodderen als het gaat om de behandeling van PMDD. Even gloorde er licht aan de horizon in de vorm van een nieuw medicijn, maar de actualiteit heeft ons al voor de publicatie van dit artikel ingehaald. Sepranolone, dat vanaf 2024 beschikbaar had moeten zijn, is niet door de klinische proeven heen gekomen. Het was een vernieuwend middel omdat het niet de symptomen van PMDD zou bestrijden, maar de waarschijnlijke oorzaak. Dat zit zo: na iedere eisprong beginnen je eierstokken met het ophogen van de progesteronproductie. Dit hormoon wordt vervolgens omgezet in allopregnanolone (ALLO). De progesteron- en ALLO-niveaus in je lichaam blijven stijgen totdat je menstruatie begint, en daarna dalen ze ineens pijlsnel. ALLO werkt in je brein kort door de bocht een beetje zoals alcohol en benzodiazepines. Het is verantwoordelijk voor de angstgevoelens, prikkelbaarheid en boosheid die je kunt voelen tijdens bepaalde fases van je cyclus. Als je (over)gevoelig bent voor dit hormoon (of juist voor de snelle daling ervan in je lijf), kun je daar flink last van hebben. Enter Sepranolone, want dit middel blokkeert de effecten van allopregnanolone. Echter niet genoeg naar nu blijkt, dus het middel is alweer exit.

Blijven zoeken

Het blijft dus zoeken naar een middel dat de oplossing biedt voor een grote groep vrouwen, voor wie het leven een aantal weken per cyclus bijna ondraaglijk is. Dat is ook belangrijk omdat het onomstotelijk bewijst dat PMDD geen psychische stoornis is, maar een extreme lichamelijke reactie op normale hormoonveranderingen. Kijk voor meer info over Cycle op cycle.care.

Meer lezen over je vrouwelijke cyclus

Slapen en je menstruatie: zo verbeter jij je nachtrust in het ritme van je cyclus
Leven volgens je vrouwelijke cyclus: zo sluit je vrede met jouw geheime blauwdruk
Lieve vrouw: zo volg je het magische ritme van je vrouwelijke cyclus
Ayurveda en de eeuwenoude wijsheden over je vrouwelijke cyclus
 Zit je vaak in je hoofd? Zo wakker je het vrouwelijke waakvlammetje (weer) aan