Slachtoffers van vroegkinderlijk seksueel misbruik dragen vaak een hoop schuld en schaamte met zich mee. Erover praten kan onmogelijk voelen. Dat er nog een taboe op dit onderwerp rust maakt het verhaal dubbel lastig. Want als de kans groot is dat je omgeving jouw innerlijke schaamte en ongemak zal spiegelen als je het gesprek opent, voelt zwijgen veiliger. Toch is het voor zowel slachtoffers als hun dierbaren cruciaal dat we de moed en woorden vinden om dit moeilijke onderwerp samen te bespreken. Onderstaande tips helpen je op weg.
Seksueel misbruik in de kindertijd: zo doorbreek je het taboe en open je het gesprek
Hoe komt het dat we seksueel misbruik in de kindertijd zo moeilijk te bespreken vinden? Het is over het algemeen niet zo dat we twijfelen aan wie er schuld heeft (zoals bij seksueel geweld tegen volwassenen, vooral vrouwen, wel vaak gebeurt). De meeste mensen nemen intuïtief direct aan dat het kind volledig slachtoffer was en de dader volledig dader. Ik geloof ook dat we het slachtoffer vaak wel vragen wíllen stellen en wíllen steunen, maar dat iets ons tegenhoudt. Misschien roept het onderwerp beelden en gevoelens op waar je van schrikt. Misschien denk je aan de kinderen in je eigen leven. Daar bovenop vinden de meeste slachtoffers het zelf enorm moeilijk om er openlijk over te praten. Deze twee dingen werken elkaar in de hand (want wie gaat nou informatie uit een slachtoffer trekken?) en het resultaat is stilte.
Gedwongen zwijgen
Maar ook pijn en nog meer schaamte voor slachtoffers, en onwetendheid en onvermogen voor dierbaren. Uit onderzoek is inmiddels gebleken dat een slachtoffer* niet per se over het trauma hoeft te praten om het te kunnen verwerken. Maar als het onmogelijk voelt om het gesprek te openen, is zwijgen geen vrije keuze. Mijn ervaring is dat het cruciaal is voor je herstel om er op z’n minst met je meest nabije dierbaren over te kunnen praten. Al is het maar om een stukje erkenning van je ervaring en ‘verkenning’ van jou; hoe pijnlijk het ook is, deze gebeurtenis heeft iets met je gedaan. Het is een hoofdstuk in je levensverhaal. En in dat van heel veel anderen; we kunnen er vanuit gaan dat er helaas veel meer mensen als kind misbruikt worden dan we nu weten. Sommigen dragen hun verhaal hun hele leven in stilte met zich mee, en in mijn ogen is dat een intens verdrietig feit.
Voor slachtoffers
Ik wil de slachtoffers die dit misschien lezen dan ook op het hart drukken dat erover praten intens bevrijdend kan zijn. Zelfs als dat alleen maar met een therapeut is; zet die stap om langzaam maar zeker alles vanbinnen op te ruimen en af te stoffen. Het kan voelen alsof je een afgrond inspringt, maar als je het nooit aankijkt is het een beetje alsof je je hele leven (onbewust) op het randje moet leven, wiebelend en tegelijk verstijfd. Dat betekent echter natuurlijk niet dat ik kan oordelen over mensen die andere keuzes maken. Sommige mensen hebben de middelen niet om in (geschikte) therapie te gaan. Anderen zijn bang in een zwart gat te vallen en hebben geen supportnetwerk om zich heen om hen op te vangen. Voor mensen van kleur kan het extra lastig zijn om over hun mentale gezondheid te praten en in therapie te gaan; in veel culturen zijn deze onderwerpen taboe. Iedereen zet op hun eigen tijd hun eigen stappen.
Voor dierbaren
Is er iemand om je heen seksueel misbruikt en wil je het gesprek openen? In mijn ogen is het het belangrijkst voor het slachtoffer om te voelen dat een dierbare hun verhaal kan dragen. Dat gevoelens van schuld en schaamte met een open hart en geest worden waargenomen en niet worden gespiegeld. Als je voelt dat je gesprekspartner plaatsvervangende schaamte ervaart door wat je vertelt, is het als slachtoffer makkelijk om weer dicht te klappen. Ik hoor je denken: maar ik ben toch geen robot? Gelukkig niet! Ongeroerd blijven als je een vreselijk verhaal wordt verteld is onnodig en onmenselijk. Wat ik bedoel is dat het belangrijk is dat je je eigen ongemak bereid bent aan te kijken en aan de kant te zetten in dit gesprek. Laat het slachtoffer duidelijk weten dat je beschikbaar bent en open kunt communiceren. De schaamte van het slachtoffer heeft hen waarschijnlijk al lang het zwijgen opgelegd; laat het bij jou niet hetzelfde doen.
Voorzichtig doorvragen
Wees ook niet bang om op een liefdevolle, respectvolle manier voorzichtig door te vragen als een slachtoffer dichtslaat. Het helpt om expliciet uit te leggen wat je intenties zijn. Zo bijvoorbeeld: ‘Ik wil je niet dwingen ergens over te praten, en we kunnen dit gesprek op elk moment stopzetten. Maar weet dat ik ruimte heb voor je verhaal en al je emoties. Ik kan me voorstellen dat je zo gewend bent dit onderwerp te vermijden, dat je een gesprek als dit misschien uit reflex wilt afkappen. Vind je het goed als ik je nog een vraag stel over wat je net vertelde? Je kunt er ook een andere keer op terugkomen.’
Je grenzen aangeven
Is er een moment waarop je geen ruimte hebt om het onderwerp te bespreken, of heb je het heel moeilijk met iets wat het slachtoffer met je deelt? Grote kans dat het slachtoffer dit merkt, dus benoem het. Je kunt tegelijk je grenzen aangeven én stevig blijven staan als steunpilaar. Bijvoorbeeld zo: ‘Ik vind het zo fijn dat je je veilig genoeg voelt om dit onderwerp met mij aan te snijden. Ik heb veel vragen en wil graag naar je luisteren. Ik ben nu enorm opgebrand van mijn drukke dag en wil helemaal aanwezig kunnen zijn als we het hierover hebben. Zullen we een afspraak inplannen? Of vind je het oké dat ik hierop terugkom als ik opgeladen ben?’ Stel dat je je een beetje verloren voelt tijdens een gesprek. Dan zou je zoiets kunnen zeggen: ‘Ik merk dat ik heel diep geraakt word door wat je zegt. Ik word er boos/verdrietig/etc. van, maar ben erg blij dat je dit met me durft te delen.’ Of: ‘Ik merk dat ik bang ben om nu iets verkeerds te zeggen. Ik vind dit gesprek erg waardevol en wil graag in verbinding met je blijven. Kun je me vertellen wat je nodig hebt? Wil je wat je net zei nog wat verder uitleggen?’
Aftercare
Praten over seksueel misbruik kan voor een slachtoffer erg ontregelend zijn. Check daarom tijdens het gesprek altijd even bij de ander in. ‘Voel je je veilig? Wat doet het met je om dit nu te vertellen? Voel je dat ook in je lichaam of komen er vooral allerlei gedachten omhoog?’ Het is ook belangrijk om een gesprek bewust af te ronden. Mocht dat niet lukken omdat jullie worden onderbroken, kom er dan altijd nog even op terug. ‘Vond je het fijn zo? Wat ga je zometeen doen? Heb je nu iets van mij nodig? Zullen we afspreken dat je even belt als er straks iets opkomt wat je nog wilt delen? Vind je het goed als ik vanavond nog even bij je incheck met een berichtje om te kijken hoe je je voelt?’ Ook hier geldt weer dat het belangrijk is dat je je sterk en open positioneert als gesprekspartner en het slachtoffer ook als sterk en moedig ziet. Spreek de genoemde suggesties dus vooral niet uit alsof het slachtoffer een ziek vogeltje is.
‘Ik ga nergens naartoe’
Tenslotte, nogmaals: respecteer altijd iemands grenzen, maar laat je als dierbare niet zomaar buitensluiten. Dat kan het idee bevestigen dat niemand wil luisteren of dat het slachtoffer helemaal alleen is. Laat steeds weer merken dat je er bent, dat je stevig staat en het eerlijk durft te delen als jij ook even wankelt. Dat je niet bang bent en niet oordeelt. Zelfs als het slachtoffer besluit hun verhaal niet (volledig) te delen, kan het enorm veel met hen doen om te weten dat er tenminste één iemand is die bereid is zo liefdevol te luisteren.
*Laat mijn veelvuldige gebruik van het woord ‘slachtoffer’ vooral niet suggereren dat dat je identiteit wordt als je misbruikt bent. Het is gewoon een rol die je af en toe best even vol overgave aan mag nemen.
