In verschillende gesprekken die wij met familiesystemen expert Els van Steijn hadden, kwam dikwijls de relatie tussen (over)gewicht en je familiesysteem ter sprake. Vandaar dat we haar vroegen om opheldering. Want of je nu te dun, te dik of medisch gezien op een perfect gewicht zit; het gaat om de manier waarop jij jouw gewicht en lichaam ervaart. En dat heeft alles te maken met een gezond zelfbeeld waarvan de basis valt te herleiden in je familiesysteem. Wij gingen met Els in gesprek over dit precaire onderwerp.
Overgewicht: dit is de invloed van jouw familiesysteem op de weegschaal
Els: ‘Mijn boek ‘De fontein, vind je plek’ gaat over het doorbreken van hardnekkige patronen in je leven. Gekscherend heb ik mijn boek weleens een manier genoemd dat je helpt om op gewicht te komen en blijven. Cliënten in mijn coachingspraktijk blijken met behulp van de metafoor van de fontein naast de eigenlijke coachingsdoelen met meer gemak hun ideale gewicht te bereiken en vooral ook vast te houden. Voordat ze ‘goed in de fontein’ stonden, was de behoefte om ongezond te eten en snaaien hoger of het tegenovergestelde door juist niet te eten. Dit is geen doel van mijn coachingspraktijk maar vaak een prettige bijkomstigheid’.
Wat is de link tussen emotie-eten en je plek in de fontein?
Els: ‘Als je op jouw plek in ‘de fontein’ gaat staan en de anderen hun plek gunt, word je minder behoeftig, wat bijna altijd een gunstig effect heeft op je eetpatroon en zelfbeeld. Stel je bij de fontein een mooie fontein voor met bakken water boven en onder elkaar, die elkaar bevloeien. Elke generatie heeft een aparte bak en iedereen staat op zijn eigen en unieke plek in de bak in volgorde van geboorte. Dus jij staat altijd als kind onder je ouders en jouw kinderen bevinden zich in de bak onder jou. Als jij met je innerlijke houding op jouw plek gaat staan, ontvang je de stroming uit die onzichtbare fontein. Dan wordt je innerlijk gevoed en ben je niet (meer) behoeftig. Je voelt je dan vervuld(er) en niet meer leeg.
Behoeftig
Als je niet goed op jouw plek staat, ben je vaak boos omdat je ouders in jouw ogen tekort hebben geschoten, domme dingen hebben gedaan of je voelde dat je hen moest ‘redden’ of gelukkig moest maken. Dan sta je niet meer op jouw plek en stijg je op naar een hogere bak van de fontein. Daardoor ben je behoeftig wat vaak gecompenseerd wordt met emotie-eten of ‘ik heb het al zo zwaar, dus mag ik iets lekkers eten’ of je gaat juist de controle zoeken in het (dwangmatig) beheersen van je eetgewoonten. Dus teveel zorg voor de ander en boosheid jegens hen heeft vaak gevolgen voor je lichaamsgewicht’.
Hoe ziet een gezonde relatie met eten en je zelfbeeld / lichaam eruit?
Els: ‘Een gezonde relatie met eten en je zelfbeeld is dat je tevreden en met zelfrespect in de spiegel kunt kijken, omdat je lichaam en geest weerspiegelen wie jij in de basis bent. Dus los van wat de buitenwereld van je verwacht, maar wel binnen de basis ‘maatstaven’ van gezond zijn. Dat betekent dat je een ziekte, handicap of een afwijking kunt hebben, maar in essentie vind je jezelf helemaal in orde. Natuurlijk ben je wel eens ontevreden en vertoon je onhandig gedrag; Dat is onontkoombaar en hoort gewoon bij het leven. Zie dat als signaal voor zelfreflectie en kijk aan wat je aan hebt te kijken en handel ernaar’.
Wat is het effect van ‘niet meer te hoeven overleven ‘ op ons eetpatroon?
Els: ‘De meeste mensen zijn inderdaad in de gelukkige omstandigheden dat we ons geen zorgen hoeven te maken om te ‘overleven’, maar desondanks worden we vaak geleefd, terwijl het leven mijns inziens bedoeld is om te leven en zelf in te kleuren. Vanuit overleving is je enige zorg dat je genoeg eten binnen krijgt. Dan is ‘zelfverwezenlijking’ volgens de piramide van Maslow niet je eerste behoefte. In Nederland leven de meeste mensen in overvloed en gaat het hen in de basis goed. Je kunt kiezen wat je wel en niet wilt eten en dat is een ultieme vrijheid. De vrijheid wordt echter niet altijd zo gevoeld. Vaak heb je een andere verhouding tot eten. Mogelijk ben je veel verslaafder aan suiker, alcohol en vet eten dan je wilt erkennen. Bovendien is er 24 uur per dag een verleidelijke keur aan ‘voedingsstoffen’ ter beschikking, die eenvoudig zijn besteld en snel thuis worden afgeleverd. Of je bent juist dwangmatig met gezondheid bezig wat ook geen innerlijke vrijheid geeft, want ‘zondigen’ heeft zijn weerslag op je. Of je steekt in jouw ogen negatief af bij alle posts van anderen op de sociale media, waardoor je ontevreden bent met wie je bent. Dit kan gevolgen hebben voor je zelfbeeld. De vraag is of je dan met leven bezig bent of dat je ‘wordt geleefd’.
Hoe weet je of jouw gewichtsproblemen samenhangen met je familiesysteem?
Els: ‘Als je structureel worstelt met gewichtsproblemen kan dat een aanwijzing zijn dat je iets aan hebt te kijken in het familiesysteem. Als je niet goed op jouw plek in de fontein staat, ben je behoeftig. Als je je vader niet goed boven je kunt zetten in de fontein, ontstaat je behoefte aan erkenning en gezien worden. Dit kan een effect hebben over hoe aantrekkelijk jij eruit wilt zien. Maar hoe mooi en op gewicht je ook bent, je blijft innerlijk ontevreden over jezelf, want uit je uiterlijk en externe bevestiging is die behoefte niet te vervullen. Als je je moeder niet boven je kunt zetten in de fontein, zie je vaak vrouwen met veel overgewicht of zijn ze juist extreem mager. Je ouders zijn een ‘package deal’: Al het mooie, minder mooie en alles waar je naar verlangt en ze niet kunnen geven. Als zij mogen zijn, wie ze zijn, ga jij pas een realistisch zelfbeeld ontwikkelen. Als je de package deal niet kan aannemen, wijs je jezelf af want je bent 50% je biologische vader en 50% je biologische moeder. Je innerlijke ontevredenheid met jezelf kan zich dan ook naar je lichaam vertalen. Op het moment dat je weet dat je in de basis goed in de fontein staat en je worstelt toch met gewichtsproblemen, kan het patroon zijn ontstaan door enerzijds medische oorzaken en anderzijds door ongezonde gewoontes, gebrek aan discipline en/of uit valse hoop dat je gewicht als door een wonder ‘opeens’ weer ideaal is’.
Zijn er nog andere wetmatigheden vanuit het familiesysteem die jou kunnen saboteren op het krijgen van een gezond gewicht?
Els: ‘Als eerste noem ik ‘loyaliteitsconflicten’. Stel je ouders en dierbaren zijn ‘zwaar’. Kun je het schuldgevoel aan om ‘ontrouw’ aan hen te worden als jij wel slank bent? Hoor je er dan nog bij? Dit ‘schuldig voelen’ heb je uit te houden anders ga je de ongezonde patronen (weer) volgen. Zie ook mijn artikel soms is het makkelijker om het jezelf slecht te laten, gaan dan je geluk te nemen. Een ander ingewikkeld systemisch aspect is een ‘onbewuste identificatie’. In een familiesysteem hoort iedereen erbij ongeacht wat iemand heeft gedaan of juist niet. Over een familiesysteem waakt een zogenaamd familiegeweten. Dat voel je niet maar is er wel. Het doel van het familiegeweten is de hele ‘club’ bij elkaar houden. Als iemand innerlijk wordt buitengesloten die hoort bij het familiesysteem, wordt het familiegeweten op onbewust niveau geactiveerd. Buitensluiten gebeurt als iemand zich misdragen heeft waardoor deze persoon er niet meer bij mag horen (de wetmatigheden van de fontein houden geen rekening met ethiek) of bij niet genomen rouw vanwege een te groot verdriet. Bij een onbewuste identificatie wordt iemand uit het familiesysteem die later is geboren, onbewust in dienst genomen door het familiegeweten om de buitengesloten persoon te ‘vertegenwoordigen’. Het kind dat onbewust in dienst is genomen heeft niet door dat de buitengesloten persoon de grote liefde van dit kind is. Het kind gaat dan leven volgens de dynamiek ‘ik volg je’ en ‘het zal mij niet beter gaan dan jou’. Dit kan spelen bij bijvoorbeeld anorexia (niet per definitie): Als je niet eet, ben je trouw aan de onbewuste indicatie met als onbedoelde overtuiging ‘ik verdwijn, net zoals jij’. Als een anorexia patiënt gaat eten wordt hij/zij ontrouw aan de onbewuste identificatie, want als je gaat eten gaat het je goed en diep van binnen wil een geïdentificeerde persoon dat niet. Dat is de worsteling die diep van binnen wordt gevoeld. Wat ik ook heb gezien is dat een anorexia patiënt onbewust geïdentificeerd kan zijn met slachtoffers van bijvoorbeeld een concentratiekamp. Dan speelt eenzelfde dynamiek. Vaak is er dus een zichtbare reden (bijvoorbeeld meedoen met de norm of sociale groepsdruk) en een onzichtbare oorzaak waarom iemand niet wil eten of permanent wil afvallen.
Roots Meditatiepakket & Dossier
Wijze lessen van o.a. Els van Steijn over de belangrijkste missie van je leven: het helen van (oude) pijn uit de familielijnBestel nu!
Als laatste: Onvoldoende in staat zijn om nee te zeggen tegen wat niet goed voor je is. In een familiesysteem ben je onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dat kan een ongezonde binding zijn of een gezonde verbinding en alles ertussen. Een ongezonde binding is dat je teveel versmolten bent met elkaar waardoor je grenzeloos bent. Hetgeen van de ander komt direct bij je binnen zonder enige begrenzing van jou naar de ander. Dat is een symbiose. Dan neem je direct over wat niet van jou is, waardoor je niet in staat bent om jezelf te beschermen. Dit patroon vanuit de fontein herhaalt zich dan in je dagelijkse leven. Loslaten wat niet van jou is en aankijken wat van jou is, blijkt je te helpen om te kunnen afvallen of op gewicht te komen. Een andere ongezonde binding is dat je een oordeel hebt over familieleden; Je bent vaak verontwaardigd of boos maar dat gevoel dekt een andere emotie af (eenzaamheid, machteloosheid, afwijzing etc). Hierdoor leef je vaak in het gevoel van ‘tekort’ en ‘ik heb recht op meer’. Je past deze kritische houding dan ook op jezelf toe en vaak leg je hem ook over de rest van de wereld. Die zogenaamde boosheid kan zich ook uiten in een instabiel eetpatroon’.
Welke remedies helpen om aan de problemen met je lijf/gewicht te werken?
Els: ‘De kunst is om te achterhalen wat de oorzaak van het onder- of overgewicht is en daarmee aan de slag te gaan in plaats van uitsluitend gedisciplineerd een dieet volgen. Als je een dieet volgt zonder de oorzaak weg te nemen, is de kans op jojoën groot. Boulimia is bijvoorbeeld vaak een vorm van verslaving en heeft meestal te maken met het opbouwen van spanning en het dan weer vrijlaten. Vaak zit de oorzaak in het familiesysteem. Dan heb je daar ook een antwoord op te vinden, naast het onder controle krijgen van een gezond voedingsritme. Soms is overgewicht een pantser om je te beschermen tegen de buitenwereld. Je bent gepest, je hebt wellicht grens overschrijdingen meegemaakt of je bent een ‘wandelend hoofd’ omdat je bepaalde emoties niet wilt voelen. Dit kan zowel worden veroorzaakt door een persoonlijk trauma als door een systemische kwestie vanuit ‘de fontein’. Hoe dan ook heb je te maken met emoties. Leren omgaan met je emoties is een essentieel onderdeel van het beheersen van je (ongezonde) eetpatronen. Primaire emoties zijn de emoties die horen bij de betreffende wond of de gebeurtenis. Ze zijn kort en heftig en maken je schoon van binnen.
Lastige momenten
Het voelen van deze emoties helpt je om om te gaan met lastige momenten waarin je soms gaat eten uit frustratie, maar ook in het verwerken van de onderliggende oorzaak. Om je primaire emoties aan te gaan, is het zinvol om je lijf te scannen en adem te sturen naar die zware plek. Zo werk je die nare gevoelens weg en heb je minder de neiging om iets ‘dwangmatigs’ met eten te doen. Zie ook het artikel wat zijn emoties die schoonmaken en welke kun je beter vermijden. Als je eetpatroon een gevolg is van een systemisch aspect, is het wijs om een keer deel te nemen aan een familieopstelling, naast uiteraard het volgen van voedingsadvies en een dieet (al dan niet onder professionele begeleiding). Een opstelling is een methode om zichtbaar te maken wat in de diepte van jouw systeem speelt. En als onzichtbare patronen zichtbaar worden gemaakt, worden ze beter hanteerbaar. Een familieopstelling helpt je tevens om van een ongezonde binding een gezonde verbinding te maken. Hoe je een goede, gezonde verbinding kunt maken, beschrijf ik ook in mijn boek ‘De fontein, vind je plek’.
Wat is de invloed van meer inzicht in je familiesysteem op je gewicht?
Els: ‘Als je meer inzicht hebt in je familiesysteem, krijg je meer grip op hoe je je patroon blijvend kunt doorbreken. Vaak heeft goed in de fontein staan een weldadig effect op je innerlijke staat van zijn. Als je ouders mogen zijn wie ze zijn en je bent vrij van onbewuste identificaties voel je je innerlijk voldaan in plaats van leeg. Dat zal gevolgen hebben voor je neiging om toe te geven aan ‘slechte’ gewoonten, maar vooral zal de uitdrukking in je ogen anders worden. Je kijkt milder naar de wereld en jezelf en in je ogen verschijnen lichtjes. Dat is altijd het effect als je je ouders innerlijk boven je hebt gezet in de fontein. En dat maakt je extra aantrekkelijk. Los hiervan ben je goed met jezelf verbonden als je stevig op jouw eigen plek in de fontein staat. Lichaam en hoofd zijn met elkaar verbonden, want je durft je lichaam te bewonen doordat je primaire emoties kunt toelaten. Als je goed verbonden bent met jezelf ben je minder ontvankelijk voor wat anderen van je vinden. Ook heb je minder behoefte aan goedkeuring van anderen. Grote kans dat je dan ook vrijer bent in het accepteren dat dit jouw lichaam is, zowel qua uiterlijk als qua gezondheid’.
Als je kinderen hebt en zelf jojo’t: hoe geef je toch het goede voorbeeld?
Els: ‘Dat is best ingewikkeld. Ik geloof namelijk in goed voorbeeld gedrag, want anders ben je niet geloofwaardig. Allereerst is het handig dat je de kinderen toestemming geeft om je niet te volgen in jouw patroon: “Laat bij mij wat van mij is”. Zorg dat de 3 hoofdmaaltijden en tussendoortjes voor de kinderen gezond zijn zonder door te schieten in te streng te zijn. Daarnaast moet jij aankijken wat van jou is, want anders gaan de kinderen voor jou zorgen en je ontlasten. Dit is de fontein omkeren en worden de kinderen behoeftig omdat zij niet meer in de kindsbak staan maar boven je zijn komen te staan. En als dat niet lukt, is dat het lot van de kinderen. Als zij groot en volwassen zijn kunnen ze altijd zelf door hun eigen innerlijke houding en zoektocht aankijken wat zij aan hebben te kijken. De cabaretier Pieter Derks zei ooit in een conference: ‘Ik snap nu wat opvoeden is. Dat is de diagnose veranderen, want iedereen komt uiteindelijk toch wel een keer bij een psycholoog of coach’.
Wat is jouw visie op het hebben van een lichaam?
Els: ‘We zeggen vaak dat we een lichaam hebben. Daarnaast ben ik van mening dat je ook je lichaam bent. Als je je lichaam verafschuwt ga je ermee uit verbinding. Een mens wil compleet zijn, anders voel je je niet vervuld, met het risico dat je uit frustratie gaat eten. Zorg dus dat je de delen van je lichaam die je minder ‘fijn’ vindt, wel blijft bewonen. Je maakt in het dagelijkse leven ook geen vrienden door hen af te blaffen. Een lichaam geeft signalen af en is je beste vriend. Hoe harder je de signalen van je lichaam negeert, hoe harder en gevaarlijker de signalen worden. Dit is de reden dat mensen met een nep-hartaanval op de eerste hulp komen, waar feitelijk niets aan de hand is. Je lichaam heeft een boodschap aan je. Pak die op in plaats van hem wegeten of negeren. En als je eet, geniet dan van het goede en het aangename. Leef je leven; veel plezier! Kijk voor meer info over Els en haar werk op elsvansteijn.nl.
Roots Meditatiepakket & Dossier
Wijze lessen van o.a. Els van Steijn over de belangrijkste missie van je leven: het helen van (oude) pijn uit de familielijnBestel nu!
Meer lezen van Els van Steijn
Zo blijf je in je kracht staan als je ouders aftakelen
Waarom een gezonde relatie begin bij kunnen ontvangen
Waarom volwassen worden soms vraagt om slachtoffers maken
Zo maak je van kerst een helend samenzijn
Dit is de impact van familie op jouw hooggevoeligheid
Dit is hoe je een relatie goed afsluit
Wat jij niet draagt wordt niet doorgegeven
De impact van een onveilige jeugd op je vermogen tot hechten
Waarom je eigen grootsheid omarmen moeilijker is dan jezelf klein houden
Zo ontdek je jouw emotionele triggers
Dit is waarom je je 2 minuten écht verdrietig voelen helend werkt
Dit is wat jouw oordelen over een ander prijsgeven over jezelf
