Ouder worden omvat een grote oefening in loslaten. Dat gaat gepaard met een confrontatie met jezelf, rouwen en soms zelfs schaamte. Maar hopelijk ook met innerlijke rust, nieuw ontdekte kracht en tevredenheid. We vroegen familiesystemen expert Els van Steijn over wat er gebeurt in je familiesysteem wanneer je ouders ouder worden en zorg nodig hebben. Hoe blijf je in verbinding met jezelf staan, en waar mag je een grens trekken in wat je te geven hebt? Het zijn belangrijke vraagstukken die met de juiste benadering de vergankelijkheid van het leven voor een ieder kunnen verzachten.
Els van Steijn: zo blijf je in je kracht staan in het familiesysteem als je ouders ouder worden
Els: “Zoals elke bloem verwelkt en iedere jeugd voor ouderdom wijkt, bloeit elke levensfase, bloeit iedere wijsheid ook, en heeft elke deugd zijn tijd en kan niet eeuwig duren. Het hart moet bij iedere levensroep bereid tot afscheid zijn en nieuw beginnen om zich dapper en zonder spijt te wijden aan andere, nieuwe dingen”. Dit is een fragment van één van mijn favoriete gedichten ‘Stufen’ (fasen) van Hermann Hesse. Een signaal dat mensen ouder worden is dat ze controle willen behouden omdat aan de andere kant vermogens wegvallen. Ze willen wellicht (te) lang zelfstandig blijven, wat op zich een gezond streven is, maar vaak wordt te laat hulp gevraagd. Je ziet ouderen dan te veel energie verliezen aan basale zaken die eerst geen moeite kosten. Of er wordt juist een flink appèl op jou als kind gedaan om zaken te regelen. Ouderen kunnen zich ook schamen dat bepaalde zaken niet meer goed gaan en trekken zich terug. Daarnaast valt het mij op (subjectieve waarneming) dat oudere mensen naarmate ze ouder worden, de trekjes uitvergroten die ze gedurende hun jongere jaren al in zich hadden (inclusief alle onhebbelijkheden).
Wanneer is het de tijd om als kinderen in actie te komen?
Els: Ieder mens is altijd zelf verantwoordelijkheid voor zijn of haar levensgeluk en levenswijze. Dus ook als ouders ouder worden. Een kind is nooit verantwoordelijk voor het welzijn van een ouder. Er zijn echter situaties die acties van kinderen vereisen. Dat is als je ouders in gevaarlijke situaties terecht komen en als ze zelf niet meer in staat zijn om serieuze beslissingen te nemen. Het ingewikkelde is dat je als kind niets te eisen hebt van je ouders. In theorie mogen ze doen en laten wat ze willen, ook al vind jij dat niet leuk. Zolang je ouders mogen zijn wie ze zijn en je laat bij hen wat van hen is waarbij je aankijkt wat van jou is, zal het leven meestal soepel verlopen, inclusief deze fase. Zie het artikel loslaten wat niet van jou is. Je mag hierbij altijd feedback op het gedrag van je ouders geven en waar nodig grenzen stellen. Als je ouders ‘achteruit’ gaan is het de kunst om hen in de ‘package deal’ te blijven zien, die ieder mens in essentie is: Al het mooie, al het minder mooie en alles waar je naar verlangt en nooit zult krijgen. In deze fase is het raadzaam om bij jezelf te reflecteren of je je ouder in de hele package deal ziet en niet alleen de ‘aftakelende versie’. Blijf je ouder als ouder zien en niet alleen als hulpbehoevend.Ook is het belangrijk te weten dat een nieuw systeem voor een oud systeem gaat. Een nieuw systeem ontstaat indien jij een kind hebt met iemand. In het geval dat je prioriteiten moet, gaat dit systeem voor het systeem van herkomst. Dus jij en je verzorging van je kind mag niet structureel in het gedrang komen indien je ouders zorg nodig hebben. Tijdelijk is dat oké maar het mag niet een ‘eeuwigdurende’ inspanning zijn.
Hoe kom je tot een verdeling van zo’n actie plan voor je ouders, waarin elke broer en zus een eerlijk aandeel heeft?
Els: In mijn boek ‘de fontein, vind je plek’ leg ik uit wat jouw plek in de fontein is. Stel je een mooie fontein voor met meerdere bakken die elkaar bevloeien. Bovenin staan je voorouders, daaronder je opa’s en oma’s, dan de bak van je biologische ouders, dan jij in volgende van geboorte van alle (half)broers en zussen + miskramen en geaborteerde kinderen, daaronder jouw kinderen en de bak eronder is voor hun kleine grut. Als je op jouw eigen unieke plek gaat staan en je gunt de ander ook hun plek, stroomt de onzichtbare fontein en is de kans groot dat het leven je toelacht. Als broers en zussen sta je in de kindsbak onder je ouders op volgorde van geboorte. De oudste geeft meer aan de zus/broer die daarna is gekomen, die op zijn of haar beurt weer meer geeft aan de broer/zus daarna. Dat betekent dat het jongste kind in essentie het meeste ontvangt. Aangezien geven en ontvangen in alle relaties – behalve tussen ouders en kinderen – in balans moet zijn (ouders geven meer dan hun kinderen ooit terug kunnen geven, ook al hebben ze je na de geboorte afgestaan), zal het jongste kind vaak iets extra’s in de verzorging van je ouders doen, mits de fontein vloeiend heeft gestroomd. Dit betekent niet dat de verzorging op het ‘laatste’ kind neer moet komen. Het gaat hier om een vereffening van geven en ontvangen.
Roots Meditatiepakket & Dossier
Wijze lessen van o.a. Els van Steijn over de belangrijkste missie van je leven: het helen van (oude) pijn uit de familielijnBestel nu!
Terug naar de vraag: wat is een eerlijk actieplan? Belangrijk is dat niemand ‘kopje onder’ gaat als de zorg van de ouders (te) zwaar wordt. De balans tussen geven en ontvangen moet in essentie steeds tussen de kinderen worden hersteld. Een oprecht dank je wel aan je zus /broer omdat zij/hij zoveel doet, is ook een vereffening. Vergeet ook niet om feedback te geven aan je familieleden en grenzen te stellen. Je grenzen overschrijden is immers vaak makkelijker dan ze te beschermen. En kun jij hulp vragen, dan wel aannemen? Bij een eerlijk plan zijn ook praktische zaken van toepassing: Hoe ver woont iemand van de ouders, over welke draagkracht beschikt iemand en wat wil elk kind bijdragen vanuit de eigen waarden waarmee het in het leven staat?
Heb je tips over hoe je ruzies voorkomt tussen broers & zussen over de zorg van ouders?
Els: Als je geneigd bent om veel zorg op je schouders te laden en anderen doen dat minder, kun je soms gefrustreerd en boos raken: ‘Ik doe zoveel en niemand ziet het’. De eerlijke vraag die je jezelf kunt stellen is: Wil je de verzorging op je schouders nemen of doe je het omdat de anderen het niet doen? Het juiste doen (vanuit jouw waarden) geeft je kracht. Als je betekenis geeft aan wat je doet, ook al moet je dingen doen die je niet leuk of prettig vindt, zul je zelfrespect voelen. Belangrijk is ook dat je alleen geeft wat die persoon nodig heeft, niet jouw behoeften. Wees zorgzaam vanuit kracht en niet vanuit het willen ontvangen van schouderklopjes. Het verzwakt je als je tegen je broers/zussen zegt, ‘ik doe alles wel weer’. Vraag je bij elke beslissing af: maakt dit me sterker of zwakker op de langere termijn? Altijd voor sterker gaan. Vaak ontstaat ruzie tussen broers en zussen over de zorg omdat er altijd al iets speelde tussen hen maar wat niet eerder werd besproken. Je kon je immers terugtrekken in je eigen leven, maar nu er gezamenlijk beslissingen en acties omtrent je ouders moeten worden genomen, is die escape-route afgesloten. Dus houdt de ‘ruzie’ zuiver over de daadwerkelijke situatie. Of is dit wellicht een kans om uit te praten wat nu nog speelt vanuit het verleden…
Kun je je ouders belangrijke vragen over de zorg voor later laten beantwoorden als ze nog vitaal zijn?
Els: Oudere mensen zijn niet altijd voldoende in staat om consequenties van beslissingen te overzien. Help hen in hun keuze proces door duidelijk te maken wat de gevolgen van een bepaalde keuze zijn (zowel positief als negatief). Zolang een ouder zelf kan kiezen, moet de ouder dat zelf doen. Wel kan je in dit proces behulpzaam zijn, maar niet jouw mening doordrukken. Soms weigeren ouders te praten over ‘de toekomst’ en schuiven ze ingewikkelde thema’s steeds voor zich uit. Geen keuze maken is ook een keuze. Dan is de consequentie dat ze later niet meer mogen mopperen als datgene wat de kinderen hebben moeten besluiten niet goed (genoeg) is in hun ogen. Deze feedback mag je ook aan je ouders geven, want uitstel is verlies van controle over toekomstbesluiten.
Hoe blijf je sterk in de fontein staan zodra je voor je ouders moet gaan zorgen? Dat is de omgekeerde fontein, of niet?
Els: Je gaat van je plek in de fontein als je verantwoordelijkheid overneemt die niet van jou is. Bij ouder wordende ouders wordt je gedwongen om ‘op te stijgen’ in de fontein en zaken voor hen te regelen. Je komt dan boven hen te staan in de fontein. Je vangt daardoor ‘de fontein’ niet meer op want daarvoor moet je op jouw plek in de kindsbak onder je ouders gaan staan. Het opvangen van die onzichtbare fontein blijkt essentieel te zijn voor jouw geestelijke en lichamelijke welzijn. Het lijkt alsof je geen keuze hebt in het wel of niet opstijgen. Die keuze heb je wel. Het gaat uiteindelijk alleen om je innerlijke houding hoe jij je ouder kan zien. Ben je in staat om je ouder als package deal te zien? Dan blijf jij keurig in jouw bak van de fontein en vanuit die bak verleen je de noodzakelijke zorg. Jij blijft dan ‘de kleine’ en je ouder ‘de grote’, ook al is hij/zij hulpbehoevend. Dat is een andere plek dan wanneer je zorg verleent vanuit de bak boven je ouders. Dan word jij de grote en je ouder de kleine; dit is een omgekeerde fontein. Dan zal het je uiteindelijk niet goed gaan. Zorg dus dat je innerlijk altijd het kind blijft. Zie ook mijn boek ‘de fontein’.
Kun je je ouders verzorgen en nog steeds blijven ontvangen als kind zijnde?
Els: Kijk of het mogelijk is dat bepaalde zorgtaken door professionals kunnen worden uitgevoerd. Dan is het eenvoudiger om dochter of zoon te blijven in plaats van hulpverlener. Daardoor kun je makkelijker in je ‘eigen bak’ van de fontein blijven staan. Maar soms is die hulp niet voorhanden en dan moet jij toch doen wat er te doen is. Val dan terug op je innerlijke houding waarbij jij ‘de kleine’ blijft en je ouder ‘de grote’. Vaak is het ook handig om professionals als ‘slecht-nieuwsbrengers’ in te schakelen en waardoor jij steun kan bieden in de verwerking, maar de feitelijke boodschap niet zelf overbrengt. Een ander praktisch voorbeeld; jij twijfelt of je ouders nog in staat zijn om auto te rijden. Laat je ouder dan een rijles nemen. Er kunnen twee dingen gebeuren: of de oudere kan nog veilig de weg op of het is beter dat…
En wat als je enig kind bent, heb je dan een zware last in je eentje te dragen?
Els: Dat is het lot van een ‘enig’ kind. Hopelijk hebben de ouders tijdig het een en ander goed geregeld. En anders moet dit kind zelf een antwoord op de situatie formuleren. Het is niet anders.
Hoe blijf je toch goed in verbinding met jezelf staan terwijl je ouder(s) aftakelen?
Els: Het is lastig om het jezelf goed te laten gaan terwijl het niet goed gaat met een dierbare (lees hierover mijn artikel “waarom het jezelf goed laten gaat zo ingewikkeld kan zijn). Je voelt je dan schuldig als jij vrij en blij leeft, terwijl de ander aan het worstelen is of een gevecht moet leveren. Dat het de ander niet goed gaat, hoort bij zijn of haar lot. Jouw lot is dat je dat moeilijk vindt om dat aan te zien. Het is echter niet jouw lot. Soms heb je zelfs de wens om de ander te volgen in zijn of haar lot. Hier zit soms een kinderlijk denken achter: ‘Als het met mij slecht gaat, dan volg ik mijn ouder en zal het haar beter gaan’. Los dat dit nooit zo werkt, is dit aanmatigend want daarmee draag je niet je eigen pijn. En wat jij niet draagt wordt doorgeven aan een volgende generatie. Het lot bij die ander laten is waardiger en minder belastend voor degene bij wie het hoort. Ouders willen niets liever dan dat het goed gaat met de kinderen, ook al gaat het met henzelf niet goed. Je buigt dan voor het grotere dat ons beweegt. Je laat los wat niet van jou is en kijkt daarbij aan wat van jou is.
Wat heb jij geleerd over de fontein in het proces met jouw ouder wordende vader?
Els: Mijn vader is in 9 maanden tijd van zelfstandig wonen, via een ziekenhuis- en revalidatietraject verhuisd naar een verpleeghuis. Wat ik vooral gezien heb, is dat in elke levensfase toch altijd weer veerkracht opbloeit. De ander moet echter wel de kans krijgen om bij die vermogens te komen. Als je te snel alles ‘oppakt’, komt de ander niet bij zijn kracht. Doordat mijn zus en ik mijn vader niet gaan ‘vermaken’, heeft hij nu een wekelijks klassiek muziek uur in het verpleeghuis geïnitieerd. Ook heb ik geleerd om niet te veel te troosten. Met troosten zeg je eigenlijk het verdriet mag er niet zijn. Met troosten neem je je eigen ongemak weg en troost je jezelf meer dan de ander. Medeleven in plaats van medelijden. En af en toe zie ik opeens iets van zijn oude kracht terug en dan ben ik dankbaar voor al het goede dat ik van hem heb ontvangen. Dat maakt het makkelijk om iets terug te geven en dingen te regelen waar ik niet altijd zin in heb, want een dergelijk proces vraagt wel iets van me. Ik realiseer me echter dat mijn ouders me altijd meer hebben gegeven, dan ik ooit terug kan geven. Ondanks ingewikkeldheden is mijn vader de enige juiste voor mij.
In hoeverre mag je steun vragen aan je partner en/of je kinderen?
Els: Een relatie is een constante uitwisseling van geven en ontvangen (lees dit artikel van Els over de balans tussen geven & ontvangen). Als de ene partner tijdelijk meer geeft dan ontvangt, is dat niet erg. Als je relatie daar niet tegen kan, mag je je achter je oren krabben. Wel moet de balans in geven en ontvangen op den duur weer worden hersteld. Kinderen moeten niet voor ouders gaan zorgen. Dat is de fontein omkeren. Dus zorg dat je met je volle aandacht ook bij je kinderen blijft en niet alleen maar fysiek. Wees innerlijk aanwezig, want anders gaan je kinderen voor jou zorgen. En dat moet je niet willen, ook al is het verleidelijk.
Tot slot nog een paar mooie zinnen van Eckhart Tolle: ‘Be at least as interested in what happens inside you as what happens outside you. Get the inside right, the outside will fall into place.” Aanvullend daarop wens ik je toe dat je stevig op jouw eigen en unieke plek in de fontein kunt (blijven) staan, ook onder omstandigheden die iets van je vragen. Zorg dus dat je altijd kind van je ouders blijft.
Roots Meditatiepakket & Dossier
Wijze lessen van o.a. Els van Steijn over de belangrijkste missie van je leven: het helen van (oude) pijn uit de familielijnBestel nu!
Meer artikelen van Els
Waarom een gezonde relatie begin bij kunnen ontvangen
Waarom volwassen worden soms vraagt om slachtoffers maken
Zo maak je van kerst een helend samenzijn
Dit is de impact van familie op jouw hooggevoeligheid
Dit is hoe je een relatie goed afsluit
Wat jij niet draagt wordt niet doorgegeven
Kijk voor meer info op elsvansteijn.nl.
