Emoties zijn vaak een wirwar van momenten uit het verleden, heden en de toekomst. Ze werken helend of juist belastend. We vroegen familiesystemen-expert Els van Steijn om uitleg over het verschil tussen primaire emoties en secundaire emoties. Primaire emoties kunnen door merg en been gaan, maar duren vaak niet langer dan 2 minuten. Ze zijn nodig om doorvoeld te worden. Want alleen dan kun je vanuit je ware potentieel leven. Secundaire emoties werken juist belastend. Waaraan je ze herkent lees je hier.
Je 2 minuten intens verdrietig of eenzaam voelen: dit is hoe dat je heelt
Els: Stel, je vader belt je nooit om te vragen hoe het met je gaat (observatie). Jouw interpretatie is dat je vader je niet belangrijk vindt. Het effect, en daarmee de emotie, is dat je mogelijk boos op hem wordt en hem vervolgens gaat mijden. Onder deze boosheid zit eigenlijk verdriet, eenzaamheid en twijfel of je wel goed genoeg bent. Je kunt ook interpreteren dat je vader sociaal onhandig is omdat hij nooit belt. Dan wordt de emotie minder heftig voor jou. Natuurlijk ben je af en toe teleurgesteld maar je realiseert je dan dat het geen onwil is maar onmacht.
Wat zijn reinigende emoties precies?
Els: Primaire emoties zijn verbonden aan een gebeurtenis of een wond. Bijvoorbeeld je lief verrast je met iets moois, dan ben je vermoedelijk blij en ontroert. In het verleden ben je gepest, dan zijn de primaire emoties dat je er niet bij hoorde, dat je je afgewezen voelde of machteloos was. Die emoties kun je soms pas jaren, zo niet decennia later voelen, omdat een overlevingsmechanisme ervoor zorgt dat je er nog geen toegang toe krijgt. Als je ze op enig moment wel kunt voelen, blijven dat de primaire emoties. Primaire emoties zijn kort en heftig. Ze zijn vaak maar 10 seconden tot ca. 2 minuten. Daarnaast maken ze je schoon van binnen. De primaire emoties ‘helen’ je. Dus je drukt de emoties niet weg, maar doorvoelt ze echt waardoor ze ‘oplossen’. Ik zeg overigens niet dat dit leuk is, wel dat het nuttig is. In de ‘meest recente versie van jezelf’ kun je die 2 minuten wel uithouden.
En welke emoties werken belastend voor je?
Els: Als je primaire emoties om wat voor reden dan ook niet wilt voelen, kunnen er twee dingen gebeuren (of afwisselend beiden). Je wordt een ‘wandelend hoofd’. Je sluit je hoofd af van je lichaam waardoor je ‘alles’ op je ratio doet. Hierdoor voel je emoties minder. Je draait als het ware de ‘volumeknop’ van het vermogen om te kunnen voelen naar beneden bij. Emoties komen dan minder hard binnen. Helaas komen positieve emoties dan ook minder aan. Vaak heb je dan adrenaline, endorfine, alcohol of suiker nodig om je levendig te voelen, want je hebt jezelf afgevlakt. Als je je primaire emoties niet wilt voelen, kunnen ze ook worden omgezet in secundaire emoties. Secundaire emoties dekken de primaire emoties af omdat die te groot en pijnlijk zijn. Dus het is makkelijker om boos te zijn, dan te voelen dat je afgewezen en gekwetst bent. Andere veel voorkomende secundaire emoties zijn: verontwaardigd zijn, klagen, slachtoffer-gedrag, ‘permanent’ onzeker zijn, depressieve gevoelens etc. Deze emoties zijn langdurig. Secundaire emoties kunnen uren, avonden, weken, maanden of soms zelfs jaren aanhouden. De reden hiervan is dat ze niet schoonmaken, omdat je nog niet bij de helende laag kunt komen. Soms wordt iemand gecomplimenteerd dat iemand zo enorm goed bij zijn emoties kan komen. Dan wordt er gezegd ‘wauw, ik wilde dat ik zo boos en verdrietig kon worden’. Het lijkt dus of dit drama-achtige gedrag weergeeft dat iemand goed bij zijn gevoelens komt, maar dat is niet zo. Bij anderen herken je het verschil tussen de emoties over het algemeen goed; bij jezelf is dat vaak moeilijker. Je loopt leeg op iemand die in de secundaire emoties zit. Als iemand primaire emoties heeft, kunnen we wel geraakt zijn, maar we zijn na afloop niet leeggezogen.
Wat zijn de effecten van emoties die schoonmaken op zowel fysiek, emotioneel als spiritueel niveau?
Els: De primaire emoties maken dus schoon. In plaats van de emoties heel hard weg te duwen, te ontkennen of ze te rationaliseren ‘doorleef’ je je primaire emoties. Daarmee breek je ze beetje bij beetje af waardoor je uiteindelijk ‘schoon’ wordt. Wellicht zit er nog een litteken, maar een litteken is niet ‘gevaarlijk’. Wel een litteken dat niet is schoongespoeld. Pas als je jezelf hebt schoongemaakt en geheeld, kan er weer iets nieuws ontstaan. Anders herhalen de patronen zich. Zie ook het eerdere artikel van mij over ‘Loslaten wat niet van jou is, hoe doe je dat?’
Søren Kierkegaard, een Deense filosoof uit de 19e eeuw zei: ‘Loslaten zorgt voor tijdelijk verlies van houvast. Niet loslaten zorgt voor het permanent verliezen van houvast’. Bij loslaten hoort onherroepelijk het aangaan van je primaire emoties.
Hoe creëer je meer reinigende emoties in je leven?
Els: Door bij jezelf te checken of je niet blijft hangen in secundaire emoties, of dat je een ‘wandelend hoofd’ bent geworden. Je kunt je lijf scannen op zware, donkere en/of verkrampte plekken. Je gaat lokaliseren waar die emoties zitten en stuurt daar je ademhaling naar toe. Dus in plaats van weg te lopen van die emoties, zoek je ze juist op. Die kleine 2 minuten houd je wel uit… Ik zeg overigens bewust ‘lokaliseren’ en niet analyseren, want dan ga je weer naar je hoofd. Iemand in het leger die spannende operaties moest uitvoeren zei ooit: ‘Angst moet je hebben, niet belemmeren’. Dat is dus een goede emotie. Daar naartoe ademen en het angstniveau naar een dragelijk niveau brengen, is veel gezonder dan het te ontkennen.
Wat willen belastende emoties je vertellen?
Els: Als je veel last hebt van secundaire emoties, heb je vermoedelijk nog wat aan te kijken in je familiesysteem, de onlosmakelijke band van je familieleden. In mijn boek ‘De fontein, vind je plek’ beschrijf ik het effect als je niet op jouw plek in de familie staat. Als je je moeder afwijst of verantwoordelijkheid overneemt die niet van jou is, kun je jezelf minder verbinden en worden relaties ingewikkeld. Als je je vader afwijst, krijg je bewijsdrang en hiermee wijs je ook jezelf af. Daardoor ontstaat een soort kortsluiting in je lichaam. Aan de ene kant zit daar de diepe liefde voor je ouders en aan de andere kant de pijn, de valse hoop, de teleurstelling, schaamte etc. Dat is dusdanig verwarrend dat het vaak makkelijker is om niet te voelen. Hiermee ga je je lichaam slecht bewonen. Je bewoont je lichaam als het veilig is om je primaire emoties aan te gaan en daarvoor moet je je lichaam in. Dat is iets anders dan je lichaam goed verzorgen, gezond leven en veel sporten. Bij belastende emoties houden mensen vaak hun ogen dicht. Hiermee gaan ze naar een traumatische gebeurtenis in het verleden of een rampscenario in de toekomst. Ze verliezen het contact met het hier en nu. Als je je ogen openhoudt, zijn situaties hanteerbaar in het hier en nu, en is alles minder eng dan met de ogen dicht.
Hoe kijk jij tegen emoties aan? In de trailer van de film ‘Youth’ zit een prachtige uitspraak van acteur Harvey Keitel ‘Emotions are all we have got’. Terwijl in veel spirituele tradities mensen juist van hun emotionele roller coaster af proberen te komen…
Els: Hier zie je dat er verschillende interpretaties zijn over emoties. Het zegt dus veel over het referentiekader van waaruit iemand denkt en handelt. Ik ben van de ‘twee kanten van de medaille’. Ik geloof niet in alleen maar mooie en positieve gevoelens: we leven in een wereld van dualiteiten. Hoe harder je roept dat de nare gevoelens weg moeten en er alleen maar positieve gevoelens mogen zijn, hoe harder de negatieve emoties terugkaatsen. Als mens mag je leren omgaan met emoties van beide kanten. Je ‘moet’ ook ongenoegen, schuld, schaamte etc. uit kunnen houden. Blijf eerlijk naar jezelf. De kunst is te leren om jezelf ongemakkelijk te voelen en toch in verbinding met jezelf (en de ander) te blijven staan. Echter, veel mensen kunnen dat niet verdragen en gaan dan letterlijk of figuurlijk om zich heen slaan. Daarmee veroorzaken ze juist pijn, die ontstaat doordat ze hun eigen pijn niet willen erkennen. Ik hoop dat zowel volwassenen als jonge kinderen leren om om te gaan met hun emotionele roller coaster. Die is in iedereen in bepaalde mate aanwezig. Zichtbaar of niet voor de buitenwereld. Hij is er. Ik geloof in ‘ja zeggen’ tegen wat er is en dat ‘aangaan’, zodat je vrij wordt en geen marionet van jezelf bent.
Meer lezen van Els
Zo blijf je in je kracht staan als je ouders aftakelen
Waarom een gezonde relatie begin bij kunnen ontvangen
Waarom volwassen worden soms vraagt om slachtoffers maken
Zo maak je van kerst een helend samenzijn
Dit is de impact van familie op jouw hooggevoeligheid
Dit is hoe je een relatie goed afsluit
Wat jij niet draagt wordt niet doorgegeven
De impact van een onveilige jeugd op je vermogen tot hechten
Waarom je eigen grootsheid omarmen moeilijker is dan jezelf klein houden
Zo ontdek je jouw emotionele triggers
Kijk voor meer info en het boek ‘De Fontein’ op elsvansteijn.nl
