Ongewenste kinderloosheid noemt klinisch psycholoog Manu Keirse levend verlies, omdat het verlies een leven lang meegaat. Als een partner of een kind overlijdt, zijn er rituelen. Maar ongewenste kinderloosheid wordt niet echt als rouw gezien, omdat er geen lichaam is. Daarom hebben we volgens hem als samenleving de taak om kinderloze ouders bij te staan in hun verdriet en gemis. Want, wanneer we niet aanwezig zijn op momenten van verdriet creëren we eenzaamheid in de samenleving. Schrijfster en ervaringsdeskundige Joanne Nihom schreef het boek ‘De Leegte Omarmen’, waarin ze op zoek gaat naar het vinden van betekenis, zonder kinderen. Ze gaat daarover in gesprek met onder andere Arnon Grunberg, Marjoleine de Vos, Manu Keirse en Esther van Fenema. Voor Holistik schreef ze onderstaand artikel, waarin ze de kloof probeert te dichten tussen mensen mét en zonder kinderen.
Ongewenst kinderloos? Zo geef je betekenis aan je leven
“Onlangs fietste ik wat rond in het dorp waar ik woon en zag midden op straat een grote zwarte vogel zitten, zijn snavel vol takjes. Zo gevuld dat hij er een paar had verloren en druk bezig was die alsnog in zijn snavel te krijgen. Voortplanten is een natuurlijk onderdeel van ons wezen, ons leven, ons bestaan. Nestjes maken hoort daarbij. Ik ben een positief ingesteld mens en denk bij alles: Het komt goed. Rechts- of linksom. Maar op dit punt was dat niet zo – ik werd geen moeder en daarom ben ik nu dus ook geen oma. Het is zoals psycholoog en schrijver Esther van Fenema het mij eens vertelde: ‘Mijn biografie, mijn aanleg en mijn levensloop hebben ervoor gezorgd dat ik nooit eigen kinderen heb gekregen. Het is een heel proces met een oneindige veelheid aan ingewikkeldheden waarvan mijn situatie het resultaat is. Daar zullen de wereld en ook ik het mee moeten doen.’ Wat gaven haar woorden mij veel (h)erkenning.
Maar daar is het niet mee opgelost. Naast de intensiteit van het gegeven dat je het verdriet als ongewenst kinderloze vrouw of man zelf moet verwerken en een plaats moet geven, is er ook steeds de maatschappij om je heen. De altijd aanwezige confrontatie, die zorgt voor een bijna nog grotere complexiteit. Want het moederschap (en ook het vaderschap, en daaruit volgend het oma- en opaschap) is werkelijk in alles verweven. Het begint al als je een partner krijgt, gaat samenwonen en/of trouwen. Of als je alleen bent en een bepaalde leeftijd hebt bereikt. De vraag ‘Wanneer komt er een kind?’ lijkt bijna net zo normaal als een vraag over het weer. Deze vraag hoort bij ons bestaan, maar hij zorgt voor pijn en zelfs schaamte als je erop moet antwoorden dat dat nooit zal gebeuren. En wordt vaak gevolgd door een grote stilte. Als het krijgen van kinderen uitblijft, zorgt de dynamiek van de maatschappij ervoor dat je er een beetje wordt uitgestoten, en je moet er alert op zijn dat niet toe te laten.
Rituelen
Als niet-ouder maak je bijvoorbeeld geen deel uit van de oneindige lijst aan rituelen en speciale momenten die heel normaal zijn in het leven van de wel-ouder. Denk maar aan de eerste stapjes, het eerste tandje, de eerste dag naar de opvang en de eerste verjaardag van het kind. Maar ook: het moment dat het op kamers gaat of voor het eerst alleen een grote reis wil maken. Het zijn allemaal heel ‘gewone’ dingen, maar het zijn tegelijkertijd ook zaken die zorgen voor kleine en grote stappen van groei in het leven van moeders en vaders. Zo groeit bijvoorbeeld hun gevoel van verantwoordelijkheid, ontwikkelen bepaalde emoties zich, leren ze steeds beter te plannen, etc. Voor ons, de andere groep, geldt echter dat we deze ontwikkeling helemaal zelf moeten doormaken, zonder de aanwezigheid of ‘hulp’ van kinderen. En het gaat nog verder; Wie zal de zaken voor mij regelen als ik straks oud ben? Wie verzorgt mijn graf? Maar ook de alledaagse confrontaties in de kleine dingen, zoals de familiezak chips, de vermelding ‘speciaal voor kinderen’ op de menukaart van een restaurant of het kinderslot in de auto.
Ingewikkeld proces
Een leven zonder kinderen is een uitdagend en ingewikkeld proces. Zo voel ik bij iedere ontmoeting met de – grote of kleine – kinderen van bijvoorbeeld zussen of vrienden een continue twijfel. ‘Doe ik het goed?’ ‘Vinden ze me wel echt aardig?’ ‘Zullen ze nog een keer langskomen?’ Ongewenst kinderloos zijn zorgt bij mij voor een altijd aanwezige onzekerheid. Ontmoetingen zijn nooit vanzelfsprekend, in mijn hoofd ben ik er altijd mee bezig. Bloedverwantschap is een band voor het leven. Ontbreekt die verwantschap, dan is het een voortdurend balanceren. En ja, als je er ‘echt’ bij wilt horen, deel wilt uitmaken van de maatschappij, is het hebben van kinderen heel belangrijk. Het maakt je onderdeel van een groep met gelijkgestemden.
Ongewenst kinderloos is levend verlies
Het rouwproces van ongewenst kinderloze mensen is anders dan andere rouwprocessen omdat er geen liefdevolle herinneringen zijn. Er is geen tijd samen geweest – misschien wel in gedachten, maar nooit in werkelijkheid. Er is geen geboortedag, geen sterfdag. Het is altijd uitleggen, steeds weer die confrontatie. Daardoor loop je al snel in de valkuil dat je denkt dat je gefaald hebt. Maar dat is niet zo! ‘Draag het,’ zei een goede vriendin tegen me. ‘En hoe gek dit ook klinkt,’ voegde ze eraan toe, ‘het dragen is een sterke moederlijke eigenschap.’ Manu Keirse is klinisch psycholoog, doctor in de geneeskunde en dé autoriteit in België en Nederland als het gaat om verdriet, verlies en de laatste levensfase. Ongewenste kinderloosheid noemt hij ‘levend verlies’, omdat het een leven lang meegaat. Als een partner of een kind overlijdt, zijn er rituelen. Maar ongewenste kinderloosheid wordt niet echt als rouw gezien, omdat er geen lichaam is. Daarom zegt hij: ‘Als samenleving hebben we de opdracht om kinderloze ouders bij te staan in hun verdriet en gemis. Want wanneer we niet aanwezig zijn op momenten van verdriet, creëren we eenzaamheid in de samenleving. Mensen die hun hele leven naar kinderen hebben verlangd, zijn voor mij ouders, net zoals mannen en vrouw met kinderen. Zag de maatschappij ze ook maar zo.’ Inderdaad, was dat maar zo. Ongewenste kinderloosheid zou niet iets moeten zijn wat je alleen doet. Het zou een reis moeten zijn van ons allen samen: de niet-ouder en de wel-ouder. Laten we naar elkaar omzien, in de diepste betekenis van dat woord.
Betekenis in je leven
Creëer je eigen rituelen, maak je eigen plan, doe wat goed voor je voelt en forceer vooral niets. Jij en ik hebben ook een plaats op onze aardbol. Alleen moeten we er iets meer moeite voor doen. Dat kinderpartijtje van je nichtje of neefje – voel je je er nooit prettig, laat het aan hun ouders weten. Deel je gevoelens erover. En iedereen zal begrijpen als je niet meer komt. Hebben collega’s op je werk het tijdens iedere pauze over hun kinderen en kleinkinderen. Duik niet weg, maar vertel ze wat dat bij jou teweeg brengt. Sommigen zullen het begrijpen, anderen hebben er meer tijd voor nodig, maar uiteindelijk valt het ‘kwartje’. Het stoppen van het erover praten hoeft niet, maar het gaat erom dat jij en ik ook gezien worden. De pijn blijft, die zal nooit weggaan. Maar je maakt het lichter als je zelf actie onderneemt. Wij zijn vaders en moeders met een eigen uniek verhaal. Het is een uitdagende, niet makkelijke maar ook prachtige ontdekkingsreis”. Joanne Nihom is schrijver van De Leegte Omarmen (€24,99), een boek over ongewenst kinderloos zijn.
Vraag van Joanne aan jou: Volgend jaar november komt mijn nieuwe boek uit Je Ziet Het Niet, verborgen verhalen over ongewenst kinderloos zijn. Ik schrijf het samen met Joost Kadijk. Hij en zijn vrouw zijn ongewenst kinderloos. Heb je een bijzonder verhaal dat je wilt delen of een vraag, mail mij dan op: joannenihom@hotmail.com.
Mis nooit meer iets van Holistik!
Schrijf je in voor onze newsletter & never miss a single story.Ja, houd mij op de hoogte!
