In onze moderne samenleving staan veel mensen continu in de actiestand. Er is daardoor weinig tijd voor herstel en dat heeft gevolgen voor je welzijn. Je zenuwstelsel speelt hierin een essentiële rol. In het bijzonder de nervus vagus; de schakelaar van je zenuwstelsel die maakt dat je soepel kunt switchen tussen spanning en ontspanning. Wij gingen hierover in gesprek met psycholoog en trauma therapeut Suze Retera.
Nervus vagus: zo versterk je de ‘aan’ en ‘uit’ schakelaar van je zenuwstelsel
Suze Retera is als psycholoog en trauma therapeut gespecialiseerd in de werking van de nervus vagus. Ze spijkert je kennis bij over je zenuwstelstel, waar deze hoogbegaafde zenuw een belangrijk onderdeel van is.
Zenuwstelsel als startpunt
Suze: ‘Zit je lekker in je vel? Dan sta je waarschijnlijk niet stil bij de processen in je lichaam die jou gezond en gelukkig houden. Maar zodra er ergens een kink in de kabel ontstaat, doe je dat wel. Dat merk je bijvoorbeeld doordat je meer piekert, slecht(er) slaapt of last hebt van spijsverteringsproblemen dan je gewend bent. Ook je hormonen kunnen uit balans zijn. Hoewel het misschien niet voor de hand ligt, is je zenuwstelsel vaak het beste startpunt om dit soort klachten aan te pakken en je lichaam weer in balans te krijgen.
Zenuwstelsel en je welzijn
Je zenuwstelsel is de spil in het web als het gaat om je welzijn. Het bepaalt hoe alle verschillende organen in je lichaam functioneren en verbindt ze met elkaar. Zie je zenuwstelsel als een ingenieuze snelweg met allerlei vertakkingen. Over de wegen worden informatie en instructies getransporteerd, vanuit bijvoorbeeld je organen naar je hersenen en omgekeerd. Hierdoor kan je lichaam de aanmaak van hormonen, je spijsvertering en je waak-slaap ritme optimaal aanpassen aan je situatie op dat moment.
Autonome zenuwstelsel
Je zenuwstelsel bestaat uit verschillende onderdelen. Zoals de naam al zegt functioneert dit deel van je zenuwstelsel op zichzelf; daar hoef jij helemaal niets voor te doen. Het bestuurt de autonome processen in je lichaam zoals je hartslag, ademhaling, spijsvertering, je stressreactie en je hormoonhuishouding. Dat het zelfstandig functioneert, wil echter niet zeggen dat jij er geen invloed op uit kunt oefenen.
Uit/herstel-stand: parasympatisch zenuwstelsel
Je autonome zenuwstelsel bestaat grofweg uit een ‘aan stand’ (sympatische activatie) en een ‘uit/herstel stand’ (parasympatische activatie). Als we ons veilig voelen en kunnen ontspannen, wordt het parasympatisch zenuwstelsel geactiveerd. In deze staat daalt je hartslag en bloeddruk, gaat er meer bloed naar je spijsvertering en versterkt je immuunsysteem zich. Je lichaam kan zich dan herstellen, verwerkt ervaringen en je kunt je sociaal verbinden met anderen.
Actiestand: sympatisch zenuwstelsel
Wanneer je echter in actie moet komen omdat er gevaar dreigt of je je moet focussen, komt het sympatisch zenuwstelsel in actie. Het stelt de processen in werking die nodig zijn om alert en snel te kunnen reageren, of te vechten/vluchten. Er wordt meer cortisol vrijgemaakt waardoor er meer glucose in je bloedbaan komt, die je spieren direct van energie voorziet. Je hartslag gaat omhoog, evenals je bloeddruk. En je ademhaling versnelt om meer zuurstof in het bloed te krijgen.
Fysieke processen in de wacht zetten
In deze actie-stand worden echter ook een aantal processen op pauze gezet. Zo gaat er minder bloed naar je spijsvertering en voortplantingsorganen, vernauwt je focus zich (en word je minder open-minded), gaat er minder bloed naar je huid voor herstel en je immuunsysteem verzwakt. Kortom: alles wat van belang is voor in de toekomst, stagneert of verzwakt. Als je dit moment maar eerst overleeft… Vanuit evolutionair perspectief is dit de beste oplossing. Overleven is het belangrijkste. Vroeger duurden de periodes van hoge stress meestal niet heel lang: een roofdier komt achter je aan, je vecht of vlucht en de uitkomst is snel bekend. Als je het hebt overleefd, schakelt je zenuwstelsel terug naar een parasympatische rust-staat.Je lichaam kan dan weer aan de slag met het herstel, vertering van je voedsel en je voortplantingsmogelijkheden voor de toekomst.
Bevriezen bij stress of trauma
Indien de sympathische reactie niet voldoende is en je te lang stress ervaart of een ervaring traumatiserend is, is er nog een tweede parasympatische staat: bevriezen. Dit is een dissociatieve staat waarin je je minder bewust bent van je lichaam en de wereld om je heen. Dit kan lijken op de ‘herstel stand’ omdat je rustig overkomt, maar er vindt hier geen herstel plaats. Je staat op de automatische piloot en bent emotioneel wat vlak. In plaats van rust is de onderliggende oorzaak stress of trauma.
Zwervende zenuw
De nervus vagus speelt een hoofdrol in dit verhaal. Dit is de langste en meest complexe zenuw van het lichaam. Het begint in de hersenstam en loopt in twee banen langs je nek en wervels naar beneden. Van daaruit vertakt het zich naar je oren, gezicht, keel en de organen in je borst en buik. Deze ‘zwervende’ zenuw is onderdeel van het parasympatisch zenuwstelsel (uit/herstel stand) en reguleert het. Tegelijkertijd zorgt het dat sympathische reacties geremd worden.
Stress en de nervus vagus
Je nervus vagus is als een wegennetwerk dat de organen in je buik en borst verbindt aan je hersenen. De informatiestroom die via de nervus vagus loopt is van het lichaam naar de hersenen. Het informeert de hersenen over wat er gaande is in je lichaam en zet daar endocriene (hormoon producerende klieren) aan het werk. Zij geven op hun beurt weer hormonen af die via de bloedbaan je organen aan het werk zetten.
Duidelijke communicatie
Een goed functionerende nervus vagus zorgt dus voor een snelle en duidelijke communicatie van de organen naar het brein. Zo weet het brein wat er gaande is in je lichaam en waar het behoefte aan heeft. Je spijsvertering is hier een goed voorbeeld van. De vertering van je voedsel begint namelijk al in je mond. Via je speeksel krijgt je nervus vagus door wat je eet en welke macro-nutriënten (vet, eiwitten of koolhydraten) onderweg zijn naar je maag. Dit geeft het door aan je maag en de darmen, zodat deze alvast de juiste hoeveelheid verteringssappen en darmflora kan activeren. De maag en darmen sturen op hun beurt weer signalen via de nervus vagus naar de hersenen om aan te geven dat je verzadigd bent, of nog behoefte hebt aan bepaalde voedingsstoffen waardoor je weer trek krijgt. Langdurige stress, waardoor de nervus vagus niet goed kan functioneren, verstoort dit proces.
Rust in verbinding met anderen
Doordat de nervus vagus ook vertakkingen heeft naar het strottenhoofd, je oren en je gezicht, zorgt het ervoor dat je stemklanken goed kunt interpreteren en jij je sociaal kunt verbinden met anderen. Dit is voor de mens, en alle andere zoogdieren, van levensbelang. Wij overleven namelijk door sociale verbindingen aan te gaan en samen te werken. In een stressvolle situatie komt je zenuwstelsel tot rust als je je verbindt met iemand die je vertrouwt; die oogcontact maakt en met een rustige stem tegen je praat. Ook dit proces verloopt via de nervus vagus.
Ontspanning en actie
De rol die de nervus vagus speelt in je lichaam is dus heel belangrijk. Het hangt samen met het vermogen om terug te kunnen keren naar een ontspannen staat. Niet omdat de actieve staat van je autonome zenuwstelsel niet goed is. Je hebt beiden nodig. De actieve staat van je zenuwstelsel zorgt er namelijk voor dat je snel kunt reageren wanneer er ge-
vaar dreigt, jij je kunt focussen op een taak en sport kunt beoefenen. Je hebt pas een probleem als je te lang in een actieve staat blijft, waardoor de nervus vagus minder goed gaat functioneren. Het terugkeren naar de ontspannen staat waarin je herstelt verloopt dan steeds stroever. Het resultaat is dat veel functies in het lichaam verstoord raken. Als je nervus vagus echter sterk is en goed functioneert, ervaar je niet alleen minder stress en kom je makkelijker tot rust. Je kunt je ook makkelijker met anderen verbinden, staat meer open voor andermans zienswijze en belangrijke lichamelijke processen (zoals je spijsvertering) verlopen soepel.
Nervus Vagus pakket
- 3 kalmerende nervus vagus meditaties
- E-book van 19 pagina's
