Normaal gesproken word je als mens ‘bestuurd’ door de meest recente versie van jezelf, die onaangetast is door alle nare gebeurtenissen uit je verleden. Dat is je gezonde deel; een wijze versie van jezelf, die kan denken in mogelijkheden, zich kan verbinden en zowel kan zenden als ontvangen. Maar onder bepaalde omstandigheden wordt jouw gezonde deel echter door een overlevingsdeel overstemd. Dit overlevingsdeel (een onderdeel van je overlevingsmechanisme) wordt geactiveerd door een persoonlijke ‘trigger’. Vaak vinden deze triggers hun oorsprong in je jeugd. In dit artikel laat familiesystemen-expert Els van Steijn haar licht schijnen op het verbinden van je gezonde deel met je overlevingsdeel.
Klaar met overleven? Herken dan eerst de emotionele triggers uit jouw jeugd
Els: Een trigger kan bijvoorbeeld zijn: niet gezien worden, teveel intimiteit, een (dreigend) conflict of niet tot last willen zijn etc. Je wordt dan meegesleurd in gedrag en emoties waarbij het je niet direct lukt om eruit te komen. Als de rust dan weer is teruggekeerd, vraag je je verwonderd af waarom je je in vredesnaam zo hebt laten meeslepen. Je had gewoon dit of dat moeten zeggen, even naar het toilet moeten gaan of tot tien kunnen tellen. Op een dergelijk moment is de kans groot dat je wordt ‘geregeerd’ door je overlevingsdeel. Je overlevingsdeel is onderdeel van je grotere overlevingsmechanisme.
Wat is het doel van je overlevingsdeel?
Els: Dat wil een rotsituatie situatie zo snel mogelijk doorkomen. De focus ligt voor 100% op het afwentelen van deze rotsituatie. De rest van de wereld doet er niet meer toe. Het overlevingsdeel is een ijverige ridder die jou wil beschermen tegen de specifieke trigger die jou uit balans brengt.
Hoe gaat zo’n reactie-patroon in zijn werk?
Els: Het overlevingsdeel gaat ‘overlevingsgedrag’ inzetten om ‘adequaat’ met de situatie om te gaan. Straks zal blijken dat dat niet altijd handig gedrag is. Daarbij worden alle nare primaire emoties goed opgeborgen in een zogenaamd ‘trauma deel’. Want het overlevingsdeel (lees: jouw ridder) wil jou beschermen tegen deze heftige emoties. Hierdoor wordt de situatie ‘onder controle’ gebracht vanuit het gezichtspunt van het overlevingsdeel.
Niet gezien worden
Stel: je trigger is ‘niet gezien worden’. Het overlevingsgedrag kan dan zijn dat je harder gaat praten, op zenden staat in plaats van op ontvangen en je je nog meer gaat bewijzen en harder gaat werken. Mogelijk vertoon je ongepast gedrag naar de ander of word je verontwaardigd en boos. Misschien bereik je met dit gedrag je doel om weer gezien te worden, wellicht ook niet. Verontwaardigd zijn en boosheid zijn secundaire emoties (die niet schoonmaken van binnen) en die de helende primaire emoties afdekken. Zie het artikel Wat zijn emoties die schoonmaken van binnen en welke kun je beter vermijden.
Primaire emoties
Onder de boosheid en verontwaardiging zitten primaire emoties zoals je afgewezen voelen, machteloosheid, eenzaamheid, schaamte of wat dan ook. Het overlevingsdeel wil jou beschermen en stopt deze primaire emoties goed weg. Ze worden ergens in je lichaam opgeborgen en geïsoleerd waardoor je ze niet zult voelen. Het overlevingsdeel ‘parkeert’ dus alle primaire emoties in het zogenaamde ‘trauma deel’. Opgeruimd staat netjes! Door je overlevingsgedrag en het wegstoppen van de primaire emoties keert de rust op een gegeven moment weer terug en is de kust weer veilig. Het gezonde deel wordt weer je besturingsmechanisme in plaats van het overlevingsdeel. Dat is het moment dat je hoofdschuddend naar jezelf kijkt en denkt hoe heb ik zo stom kunnen zijn om me weer te verleiden tot… of ik had dit en dat moeten zeggen/doen. Vanuit je gezonde deel kan je dat, maar vanuit het overlevingsdeel lukt dat niet.
Wat gebeurt er als de trigger zich blijft herhalen?
Els: Bepaalde triggers zijn situaties die regelmatig voorkomen. Vroeg of laat zul je weer worden afgewezen of ben je tot last of komt iemand te dichtbij. Nadat het overlevingsdeel voor de eerste keer is geactiveerd en weer in de sluimertoestand gaat, ontstaat een tweede doel van het overlevingsmechanisme: Voorkomen van alles wat lijkt op de oorspronkelijke situatie. Je gaat gedrag vertonen dat ervoor zorgt dat je niet weer met een dergelijke trigger in aanraking komt. Je merkt dat je dan bijvoorbeeld niet meer naar die bijeenkomsten gaat, die personen gaat vermijden of je raakt bij voorbaat al gespannen. Vroeg of laat word je weer getriggerd. Op dat moment neemt het overlevingsdeel het weer over, zet het overlevingsgedrag in en stopt alle primaire emoties wederom weg in het trauma deel. Op een gegeven moment kom je tot rust en neemt het gezonde deel het weer over.
Ingegraveerd gedrag
Het lastige is dat het gedrag dat het overlevingsdeel heeft vertoond tijdens de eerste paar keer bij je wordt ‘ingegraveerd’. Op dat gedrag zit geen leervermogen. Als het overlevingsdeel wordt geactiveerd, zul je altijd datzelfde gedrag vertonen. Ook al ben je een oud bejaard besje dat in het bejaardentehuis een keer niet wordt gezien; je vertoont telkens weer het oorspronkelijke gedrag. Hoe frustrerend dat ook is. De grammofoonplaat blijft zichzelf opnieuw afspelen en er is geen alternatief.
Triggers uit je jeugd
Triggers ontstaan door situaties die te overweldigend zijn. Dit soort situaties kunnen op elke leeftijd voorkomen, maar de meeste triggers ontstaan al vroeg in je leven. Stel dat je 6 was toen je voor het eerst serieus werd afgewezen op school of thuis waardoor het overlevingsdeel is ontstaan. Dan blijf je iedere keer ‘6 jaar’ als het overlevingsdeel zich manifesteert, ook al ben je inmiddels 88 jaar. Wees mild naar jezelf. Het was ooit nodig dat het overlevingsdeel bij je werd geïnstalleerd. De bijwerking is echter dat dat gedrag zich altijd zal herhalen. Je blijft hoe dan ook altijd wel zelf verantwoordelijk voor je gedrag.
Roots Meditatiepakket & Dossier
Wijze lessen van o.a. Els van Steijn over de belangrijkste missie van je leven: het helen van (oude) pijn uit de familielijnBestel nu!
Wat kun je doen als je door je overlevingsdeel wordt geregeerd?
Els: Jij hebt meerdere overlevingsdelen, behorende bij verschillende triggers. In mijn coachpraktijk kunnen mijn cliënten vaak met gemak zo’n drie of vier triggers noemen. Als jij in je overlevingsgedrag schiet vanuit je overlevingsdeel zal dat gedrag van destijds zich altijd herhalen. Je kunt geen andere kant op. Dus stel dat je destijds besloten hebt dat je overlevingsgedrag je terugtrekken is en je onder de deken te verstoppen, dan blijf je dat gedrag op de een of andere manier herhalen. Andere mensen zullen dat soms irritant vinden en het niet begrijpen dat je op dat gebied niet lijkt te kunnen leren. Net zoals jij het verbazingwekkend vindt dat andere mensen soms herhalend gedrag vertonen waar jij hoofdschuddend naar staat te kijken. Zij worden dan mogelijk door hun overlevingsdeel geregeerd waardoor ze niet anders kunnen. Wees dus mild naar jezelf en anderen. Op zo’n moment kun je niets beginnen, tenzij het lukt om jezelf weer door het gezonde deel bestuurd te krijgen.
Hoe kunnen je trauma-, overlevings- en gezonde deel met elkaar gaan samenwerken?
Els: Voordat een trigger groot genoeg is en het overlevingsdoel je gedrag overneemt, word je nog bestuurd door het gezonde deel. Hier zit je kans. Stel dat je de heftige primaire emoties kunt voelen die verstopt zitten in het trauma deel. Dan kunnen het trauma deel en het gezonde deel gaan samenwerken om tegengas te bieden aan het overlevingsdeel dat op het punt staat de controle over te nemen. Het overlevingsdeel wil absoluut niet dat de primaire emoties uit het trauma deel worden gevoeld, want het wil je beschermen. Vanuit het perspectief van het overlevingsdeel van de (stel) 6-jarige, is de wereld onveilig en zijn bepaalde gevoelens te overweldigend om te voelen. Vanuit het perspectief van je gezonde deel, die volwassen is geworden, ga je de primaire emoties als eenzaamheid, machteloosheid of afwijzing nog steeds niet leuk vinden, maar je kunt ze wel aan. Primaire gevoelens zijn immers kort en heftig en ze maken je schoon van binnen. Ze duren immers maar ca. 10 seconden tot 2 minuten. Dat is wel uit te houden. Die emoties kun je dus bewust gaan opzoeken in je lichaam en daar ademhaling naar toe sturen. Dat doe je door de plek in je lichaam te lokaliseren waar je die primaire emoties voelt en daar richt je je ademhaling op. Je zult merken dat die emoties best uit te houden zijn en dat ze afnemen in intensiteit. Door de samenwerking tussen deze primaire emoties en je gezonde deel kun je een trigger beter uithouden, waardoor het overlevingsdeel wellicht net niet wordt geactiveerd. In mijn boek ‘de fontein, vind je plek’ beschrijf ik dit proces uitgebreid en hoe je familiesysteem hier ook behulpzaam bij kan zijn.
Is het lastig om je eigen triggers te achterhalen?
Els: Nee, je triggers vinden is niet heel ingewikkeld. Wel is het doorbreken van het daaruit voortvloeiende patroon lastig. Vaak zijn het de momenten dat je achteraf baalt van jezelf, of dat je je schaamt dat je je zo gedragen hebt. Je bent immers die jongere versie van jezelf als je door het overlevingsdeel wordt bestuurd.
Aan welke reacties van jezelf kun je merken dat je in je overlevingsdeel schiet?
Els: Dat is helemaal afhankelijk van welk overlevingsgedrag per trigger bij je is geïnstalleerd. Breng goed in kaart welke triggers je hebt en welk overlevingsgedrag je vertoont dat onveranderbaar blijkt, en ga na welke primaire emoties je dan wegstopt. Sommige mensen hebben juist enorm effectief overlevingsgedrag, waarbij ze in lastige situaties extreem helder, gefocust en effectief gedrag laten zien. Dat is gunstig, maar het blijft overlevingsgedrag en geen vrij gedrag vanuit het gezonde deel. De kans is echter reëler dat ‘minder handig’ gedrag is ingegraveerd. Vaak zul je reacties hebben in de richting van vechten, vluchten of bevriezen. Vergeet nooit dat de nood destijds hoog was waardoor het overlevingsdeel bij je is ontstaan.
Is het niet makkelijker om iedereen uit de weg te gaan die jouw overlevingsdeel triggert?
Els: Het is verleidelijk om alleen de flow-momenten in je leven op te zoeken, maar daarmee vermijd je ten volle te leven. Je laat je dan vanuit angst regeren in plaats van naar plezier toe. Je kunt leren om je primaire emoties in je lichaam op te sporen en daarmee iets te doen in plaats van energie verliezen aan wegstoppen en vermijden. Ik ben van mening dat ieder mens te leren heeft om om te te gaan met lastige situaties. Net zoals het mooie hoort het minder mooie ook bij het leven. Dat ontkennen maakt je incompleet als mens.
Kun je ooit bevrijd worden van je overlevingsdeel?
Els: Bij mijn weten niet. Eenmaal geïnstalleerd blijft het overlevingsdeel altijd in de sluimerstand en zal alert zijn op het voorkomen van een herhaling van destijds. Het laat zich mogelijk niet meer zien, maar dat komt omdat het gezonde deel geleerd heeft om in die lastige situaties direct de samenwerking aan te gaan met de primaire emoties.
Hoe laat je je overlevingsdeel voor je werken (in plaats van tegen je) en transformeer je de stille saboteur in jezelf?
Els: Ken je zelf. Snap waar jij gevoelig voor bent. Soms weet je dat je in een situatie gaat komen, waarbij je mogelijk getriggerd gaat worden. Ter voorbereiding op een dergelijke situatie kun je je lijf al scannen en toe bewegen naar de primaire emoties om ze al gedeeltelijk weg te werken. Hiermee blijf je in controle en verbinding door middel van het gezonde deel. Dan heb je je hele potentieel ter beschikking in die situatie, terwijl vanuit je overlevingsdeel de standaardgrammofoonplaat wordt afgespeeld. Ga ook bij jezelf na welk gedrag het overlevingsdeel heeft om je weg te houden bij de primaire emoties. Soms gaan mensen dan extra druk worden, wasjes draaien, schoonmaken of de hort op om afgeleid te worden. Ken je patronen en durf om jezelf te lachen. Vraag ook om feedback bij dierbaren, collega’s of je opdrachtgevers. Daardoor krijg je beter inzicht in je blinde vlekken en begrijp je wat in de interactie met anderen gebeurt. De ander kan daarbij beschrijven wat je gedrag is en het effect ervan op hem of haar. Misschien drukken jullie wel onbewust op elkaar’s triggers vanuit jullie overlevingsgedrag. Vergeet vooral niet dat je het hebt gered! Wees dankbaar voor je veerkracht en het goede dat je ten deel valt in het leven.
Roots Meditatiepakket & Dossier
Wijze lessen van o.a. Els van Steijn over de belangrijkste missie van je leven: het helen van (oude) pijn uit de familielijnBestel nu!
Meer lezen van Els van Steijn
Zo blijf je in je kracht staan als je ouders aftakelen
Waarom een gezonde relatie begin bij kunnen ontvangen
Waarom volwassen worden soms vraagt om slachtoffers maken
Zo maak je van kerst een helend samenzijn
Dit is de impact van familie op jouw hooggevoeligheid
Dit is hoe je een relatie goed afsluit
Wat jij niet draagt wordt niet doorgegeven
De impact van een onveilige jeugd op je vermogen tot hechten
Waarom je eigen grootsheid omarmen moeilijker is dan jezelf klein houden
Kijk voor meer info en het boek ‘De Fontein’ op elsvansteijn.nl
