Emoties zijn de drijvende krachten achter ons gedrag en onze gemoedstoestanden. Wetenschappers wisten echter lange tijd niet hoe en waar verschillende emoties precies werden aangestuurd in het brein. De neuropsycholoog Jaak Panksepp bracht daar met zijn baanbrekende onderzoek verandering in. Hij onderscheidde 7 primaire emotiesystemen, of oer-emoties, die zich allemaal op verschillende plekken in de diepere lagen van ons brein afspelen. En vanuit daar beïnvloeden ze onze reacties op prikkels van buiten af, en onze persoonlijkheid. Dat komt onder andere doordat de emotiesystemen de aanmaak van specifieke neurotransmitters zoals oxytocine en serotonine triggeren. Hieronder vertellen we je meer.
De 7 oer-emoties: zo bepalen ze je welzijn en gedrag
Volgens Panksepp heeft ieder mens (en ieder ander zoogdier) een unieke verhouding van de 7 primaire emotiesystemen in zich. Inzicht krijgen in jouw unieke emotionele blauwdruk helpt je om je gevoelsleven en reacties beter te begrijpen. Hieronder vind je de 7 systemen.
Upcoming webinar
Chinese Orgaanklok
Volg het ritme van je organen en verbeter je gezondheid
Datum: zondag 16 februari 2025Tijd: 19.00 tot 20.30
Investering: € 19,95
JA, IK BEN ERBIJ!
1. Zoek: dit systeem motiveert dieren (inclusief mensen) om dingen te ondernemen, op onderzoek uit te gaan, hun omgeving te verkennen en zich te ontwikkelen. Het stimuleert ons ook om een uitweg te zoeken als we ons bedreigd voelen of negatieve emoties ervaren. De gevoelens die bij Zoek horen zijn enthousiasme, nieuwsgierigheid en voorpret.
2. Woede: dit systeem wordt actief als we ons emotioneel of fysiek onveilig voelen en veroorzaakt gevoelens van irritatie of agressie. Het kan defensieve of aanvallende reacties triggeren.
3. Angst: helpt ons om gevaarlijke situaties te herkennen en zet overlevingsreacties in gang, zoals bevriezen of vluchten. Als dit systeem geactiveerd wordt kun je gevoelens ervaren die variëren van lichte nervositeit tot doodsangst.
4. Zorg: dit systeem veroorzaakt gevoelens van verbinding, liefde en empathie. Het stimuleert mensen om goed voor hun kinderen te zorgen en zich in het algemeen behulpzaam en sociaal op te stellen richting anderen.
5. Lust: roept gevoelens van seksuele opwinding en verlangen op en zorgt ervoor dat we ons voortplanten.
6. Spel: dit systeem triggert de behoefte om te spelen, waardoor we belangrijke sociale regels en vaardigheden leren. Spelen stimuleert ook de ontwikkeling van bepaalde fysieke en cognitieve skills en helpt ons onze basisbehoefte aan sociale verbinding te vervullen. Het belangrijkste gevoel dat hierbij hoort is plezier.
7. Paniek/Verdriet: is verbonden met gevoelens van eenzaamheid, verdriet, wanhoop en rouw. Dit systeem wordt geactiveerd door sociale isolatie, afwijzing en bijvoorbeeld het verlies van een dierbare en kan gedrag triggeren dat gericht is op het herstellen/versterken van sociale banden.
Unieke samenstelling
Bij elk mens zijn de 7 emotiesystemen in een unieke verhouding aanwezig, maar je emotionele blauwdruk is allesbehalve set in stone. Je opvoeding en impactvolle gebeurtenissen, maar ook je leeftijd, hebben er invloed op. Zo blijkt dat het Woede systeem over het algemeen minder sterk wordt, en het Zorg systeem juist sterker, naarmate je ouder wordt. Erfelijkheid speelt ook een rol in jouw persoonlijke emotieprofiel. Interessant genoeg suggereert onderzoek dat de erfelijke component niet bij elk primair emotiesysteem hetzelfde is. Zo zou die bij het Zoek-systeem 33% zijn en bij Spel maar liefst 69%.
Psychische stoornissen
Uit onderzoek blijkt dat de meeste mensen een redelijk gebalanceerd profiel hebben, met gemiddelde scores op alle emotiesystemen. Daarnaast zijn er groepen die laag of juist hoog scoren op bepaalde systemen. En dat kan gevolgen hebben voor je mentale en emotionele welzijn. Zo zijn mensen die hoog scoren op Verdriet en juist laag op Zoek gevoeliger voor depressies. En een zeer hoge Zoek-score kan een risico vormen voor verslavingen. Het onderzoek van Panksepp wordt dan ook onder andere ingezet om psychische stoornissen vast te stellen en te behandelen. Depressie, bipolaire stoornis, paniekaanvallen, ADHD: allemaal zijn ze verbonden met een disbalans in de primaire emotiesystemen. Dat betekent trouwens niet dat die disbalans er per persoon hetzelfde uitziet. De theorieën van Panksepp kunnen juist helpen een unieke individuele verstoring in kaart te brengen en te verlichten. Wetenschappers zijn nog druk bezig met onderzoeken hoe Panksepp’s werk kan worden ingezet bij de ontwikkeling therapieën en zelfs medicatie.
De 7 oer-emoties en persoonlijkheid
In laatste tien jaar van zijn leven boog Panksepp zich over de vraag hoe deze 7 emotiesystemen samenhangen met onze persoonlijkheid. Hij ontwikkelde samen met andere wetenschappers een nieuwe persoonlijkheidstest, de Affective Neuroscience Personality Scales (ANPS). Deze test vormt een belangrijke aanvulling op de Big 5, de persoonlijkheidstest die op dit moment het meest wordt gebruikt. Een belangrijk verschil is dat de Big 5 de persoonskenmerken van buiten naar binnen beschrijft: van gedrag en gevoelens naar karaktereigenschappen. De schalen van Panksepp verklaren ze juist van binnenuit: vanuit de diep in de hersenen gelegen oer-emoties naar gevoelens, gedragingen en persoonlijkheidstrekken.
Upcoming webinar
Chinese Orgaanklok
Volg het ritme van je organen en verbeter je gezondheid
Datum: zondag 16 februari 2025Tijd: 19.00 tot 20.30
Investering: € 19,95
JA, IK BEN ERBIJ!
Bron: Psychologie Magazine
