De term ‘sociopaat’ wordt nog weleens lacherig gebruikt voor iemand die ogenschijnlijk weinig empathie heeft. In werkelijkheid zijn sociopaten zeldzaam. Naar schatting is 1 tot 4 procent van de bevolking sociopaat. Deze mensen krijgen de diagnose antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP) en vinden het moeilijk of onmogelijk zich in anderen te verplaatsen. Als gevolg daarvan maken sociopaten soms beslissingen zonder zich te realiseren wat de impact op de ander is. In films gaat het vooral om moorden en andere gruwelijke daden; de realiteit verloopt gelukkig lang niet altijd zo rampzalig. Toch kan de omgang met sociopaten frustrerend of soms zelfs onmogelijk zijn. Maar hoe herken je ze? En waarin verschillen sociopaten van psychopaten? Hieronder vertellen we je meer.
Wat is een sociopaat? (betekenis)
Om de diagnose ASP te krijgen, moet iemand ten minste 3 van de 7 eigenschappen vertonen die in de DSM-index worden genoemd. DSM staat voor Diagnostic and Statistical Manual for Mental Disorders. Professionals gebruiken deze handleiding om vast te stellen of er sprake is van een psychische aandoening bij een cliënt. De volgende 7 eigenschappen vallen onder ASP:
- niet in staat zich te conformeren aan de maatschappelijke norm dat men zich aan de wet moet houden
- oneerlijkheid, herhaaldelijk liegen, het gebruik van valse namen of anderen oplichten ten behoeve van eigen voordeel of plezier
- impulsiviteit of onvermogen ‘vooruit te plannen’
- prikkelbaarheid of agressiviteit
- roekeloze onverschilligheid voor de veiligheid van zichzelf of anderen
- constante onverantwoordelijkheid, herhaaldelijk niet in staat zijn werk te behouden of financiële verplichtingen na te komen
- gebrek aan berouw
Andere criteria
Ook moet iemand boven de 18 zijn en een geschiedenis van gedragsproblemen van vóór het 15e levensjaar hebben om de diagnose ASP te krijgen. Het moet ook duidelijk zijn dat iemand dit gedrag niet (alleen) vertoont als hij of zij onder invloed is of bijvoorbeeld in een psychose zit.
Verschil sociopaat en psychopaat
Sociopaten en psychopaten kunnen veel van hetzelfde gedrag vertonen en beiden krijgen doorgaans ook de diagnose ASP. Het verschil tussen deze twee groepen mensen zit ‘m in hun geweten en in hun sociale gedrag. Psychopaten gaan vaak geen enkele emotionele connectie aan met mensen. Ze worden ervaren als koud en kil. Het concept van berouw is hen meestal vreemd. Sociopaten daarentegen kunnen dit idee vaak wel bevatten maar zijn (sterk) gehinderd in de ervaring ervan. Dat kan bijvoorbeeld komen door een jeugdtrauma. Sociopaten hebben, in tegenstelling tot psychopaten, wel het vermogen om verbinding met anderen te maken, maar passen hier hun gedrag niet of nauwelijks op aan. Ze laten zich dan ook veel vaker leiden door hun korte lontje dan door een kilheid of gevoelloosheid zoals je die bij psychopaten ziet.
5 kenmerken van een sociopaat
Je weet nu in grote lijnen wat een sociopaat van een psychopaat onderscheidt, maar hoe herken je een sociopaat? Dit zijn de 5 belangrijke kenmerken. Uiteraard kunnen ze variëren per persoon, en gedurende een leven veranderen.
1. Gebrek aan empathie
Empathie zorgt ervoor dat mensen regels opvolgen, aardig zijn voor anderen en hechte relaties kunnen opbouwen. Sociopaten missen deze eigenschap en als gevolg daarvan schaden ze anderen zonder zich zorgen te maken over de consequenties. Hoewel psychopaten vaak doorhebben dat ze kwaad doen, is dit voor sociopaten niet altijd het geval. Ze kunnen de situatie simpelweg niet vanuit het perspectief van een ander zien.
2. Impulsiviteit
Sociopaten zijn impulsief en vaak opvliegerig. Een van de criteria voor ASP is ‘impulsiviteit of een onvermogen om te plannen’. Ook hier is er weer een onderscheid te vinden tussen sociopaten en psychopaten, deze laatste handelen vaak een stuk bewuster en met voorbedachte rade.
3. Geen interpersoonlijke relaties
Een sociopaat heeft meestal geen gezin, geen werk en niet of nauwelijks vriendschappen. Omdat ze manipulatief en onbetrouwbaar zijn en geen inlevingsvermogen hebben, is het vrijwel onmogelijk voor sociopaten om relaties op te bouwen. Als ze wel een relatie hebben met iemand is dat vaak voor hun persoonlijke gewin.
4. Geen respect voor regels of grenzen
Sociopaten respecteren regels en grenzen niet. Zo overtreden ze gemakkelijk de wet, ze liegen, spelen vals of worden fysiek of verbaal agressief. Hierin speelt hun impulsiviteit zeker ook een rol.
5. Onbetrouwbaar
Een andere criteria in de DSM is dat sociopaten soms een alias verzinnen of anderen oplichten voor hun persoonlijke of financiële gewin. Een sociopaat heeft geen probleem met liegen om zijn of haar zin te krijgen. Ook kan het zijn dat ze excuses of berouw veinzen om anderen te manipuleren.
Ken jij een sociopaat?
Vermoed jij dat je iemand kent die misschien wel een sociopaat is? Onthoud dat grenzen stellen cruciaal is om jezelf te beschermen. Wees ook duidelijk over de consequenties wanneer de persoon in kwestie deze grenzen overtreedt. En, natuurlijk, dat het altijd oké is om het contact te verbreken.
Meer lezen over sociopaten
Je zou denken dat sociopaten zeldzame en gevaarlijke criminelen zijn, maar niets is minder waar. Volgens klinisch psycholoog Martha Stout lijdt één op de 25 mensen aan deze antisociale persoonlijkheidsstoornis. Dat houdt in dat ze geen geweten hebben. Niet dat ze het verschil tussen goed en kwaad niet kennen, er gaan alleen geen emotionele bellen rinkelen; ze voelen geen flintertje schuldgevoel of spijt. Het zijn sociopaten zonder geweten. En iedereen kan het zijn. In Wat denk je, is jouw buurman sociopaat? laat psychologe Martha Stout zien waaraan je een sociopaat herkent, zodat je je kunt wapenen tegen leugens en bedrog, tegen zieligdoenerij en overdreven vleierij.
Bron: Mindbodygreen, bedrock
