Zwarte schaap: 16 tekenen dat jij deze pijnlijke rol in je familie vervult

Iedereen voelt zich weleens buitengesloten in het gezin van herkomst. De zogeheten ‘zwarteschaap-dynamiek’ gaat echter veel verder en kan worden beschouwd als vorm van psycho-emotionele mishandeling. Psychotherapeut Rebecca Mandeville schreef een boek over de desastreuze gevolgen van het zwarte schaap zijn en hoe je deze ondermijnende dynamiek doorbreekt. Hieronder vind je vast een voorproefje: 16 signalen die erop wijzen dat jij mogelijk het zwarte schaap van de familie bent (geweest). 

Ben jij het zwarte schaap van de familie? Aan deze 16 signalen herken je deze toxische zwarteschaapdynamiek

Volgens de familiesysteemtheorie worden bij de zwarteschaapdynamiek niet-erkende gevoelens zoals schuldgevoelens, frustratie, schaamte en boosheid van sommige familieleden afgewenteld op een ander, kwetsbaar lid van het gezin. Vaak is dit het ‘empathische’ kind, dat hoogsensitief is en zijn eigen emoties en soms die van anderen zeer intens ervaart. Het zwarte schaap van de familie wordt op deze manier onderworpen aan afwijzend, beschamend en beschuldigend gedrag. De zwarteschaapdynamiek kan ook op latere leeftijd beginnen, bijvoorbeeld naar aanleiding van een echtscheiding of verandering in de financiële omstandigheden binnen een gezin. Hoe dan ook hebben deze patronen meestal desastreuze gevolgen voor de mentale en zelfs fysieke gezondheid van het ‘zwarte schaap’. Hieronder staan 16 veelvoorkomende ervaringen beschrefven van het ‘zwarte schaap’. Herken jij jezelf duidelijk in een of meerdere van de punten? Dan vervul je mogelijk de rol van het zwarte schaap binnen de familie.

16 tekenen dat je het zwarte schaap van de familie bent

1. Je omschrijft jezelf als ‘codependent’ of ‘hoogsensitief’ en ‘empathisch’. Je vertoont mogelijk please-gedrag om conflicten te vermijden. Aan de andere kant is het ook mogelijk dat je een sterke ‘vechtreactie’ hebt en snel (rigide) grenzen stelt.

2. Je hebt moeite met het uiten van je gevoelens. Als kind leerde je dat je voorzichtig moest zijn met te veel van jezelf prijs geven, omdat wat je deelde tegen je gebruikt werd door gezinsleden. Een ouder of ander gezinslid heeft misschien tegen je gezegd dat je ‘kil,’ ‘liefdeloos,’ ‘ongevoelig’, ‘te gevoelig’, ‘harteloos’, ‘egoïstisch’ of ‘dramatisch’ bent, terwijl je gewoon probeerde om je oprechte emoties en ervaringen te uiten. Als gevolg van het wegstoppen van je gevoelens kun je verschillende lichamelijke kwalen hebben of kampen met verslaving, codependentie, angst, depressie, piekergedachten of obsessief-compulsief gedrag.

3. Je voelt je als enige verantwoordelijk voor de kwaliteit van je relatie met een ouder, primaire verzorger, dominante broer of zus of andere familieleden. Als er ‘problemen’ zijn in de relatie, wordt dat gezien als jouw schuld.

4. Je bent door een of meer gezinsleden bestempeld als ‘leugenaar’, ‘gek’ of ‘geestelijk/emotioneel ziek’.

5. Een of meer gezinsleden hebben je fysiek, seksueel, emotioneel of mentaal mishandeld. Mogelijk maakten ze ook gebruik van gaslighting: een manipulatietechniek waarbij gebeurtenissen of ervaringen worden ontkend en verdraaid ten koste van jou.

6. Leden van het gezin, andere familieleden of zelfs mensen buiten de familie kregen van een ouder/primaire verzorger te horen dat je een probleemkind was of niet te vertrouwen was.

7. Als je anderen binnen of buiten de familie probeert te informeren over de mishandeling die je meemaakt (als kind of als volwassene), word je niet geloofd en zal het mishandelende gezinslid of familielid zijn gedrag ontkennen. Vaak gebeurt dat via een ‘lastercampagne’ waarbij je voor een ‘leugenaar’ wordt uitgemaakt of waarbij wordt beweerd dat je mentaal/emotioneel gestoord bent.

8. Je ouders hebben je op verschillende manieren als object en onmenselijk behandeld. Bijvoorbeeld door te zeggen (eventueel in het bijzijn van anderen) dat je ‘anders’ was of door je het gevoel te geven dat je incompetent en niet ‘goed genoeg’ was.

9. Je bent door een of meer mensen in je familie (het kerngezin of de rest van de familie) beschuldigd van het ‘faken’ van gevoelens of fysieke gezondheidsproblemen.

10. Je geeft jezelf de schuld van alle relatieproblemen die je als volwassene ervaart, omdat je bang bent dat er iets inherent mis met je is en dat je op de een of andere manier beschadigd of gebrekkig bent en dat niemand van je houdt.

11. Je voelt je ongemakkelijk (apart, anders, ‘geen deel van’) in de buurt van leden van je ouderlijk gezin. Je hebt het gevoel dat je gevangenzit in een soort rol, moet op je tenen lopen en kunt je moeilijk ontspannen. Dat kan ook in relaties met anderen zorgen voor een gevoel van isolatie en wantrouwen.

12. Je kunt moeite hebben met het vormen van gezonde hechtingsrelaties en vertrouwensvolle, liefdevolle verbindingen en je geeft jezelf hier de schuld van. Je voelt je aangetrokken tot verslaafden, narcisten of misbruikers. Je weet dat dit niet goed voor je is, maar blijft toch relaties aangaan die je schaden.

13. Je hebt geworsteld met angst of depressie en bent misschien zelfs gediagnosticeerd met een psychische stoornis.

14. Je bent ‘de cliënt die niet geholpen kan worden’. Je bent bij verschillende zorgverleners geweest, maar geen enkele behandelaar lijkt je te kunnen helpen om tot de kern van de zaak door te dringen.

15. Je familie bagatelliseert of negeert jouw persoonlijke of professionele successen. Ze doen alsof je je voordoet als iets wat je onmogelijk kunt zijn (zoals succesvol, gezond, of gerespecteerd op professioneel gebied). Dit draagt bij aan je ‘imposter syndrome’.

16. Je hebt het contact met een of meer familieleden moeten beperken om je mentale en emotionele gezondheid te beschermen. Je trekt deze keuze wellicht in twijfel of voelt je schuldig, ‘slecht’ of ‘fout’ omdat je afstand hebt genomen van je familie. Gezins- of familieleden zeggen misschien tegen anderen dat je het verdient om buitengesloten te worden, terwijl ze zelf geen verantwoordelijkheid nemen voor hun aandeel in de disfunctionele interacties met jou.

Ondersteuning en heling

Als je je herkent in de zwarteschaap-dynamiek, kan het fijn zijn om hulp in te schakelen van een professional. Ook kun je Rebecca’s boek raadplegen voor ondersteuning. Daarin schrijft ze onder andere over complex trauma, toxische schaamte, de fawn overlevingsrespons (gekenmerkt door please-gedrag) en de weg naar heling na het meemaken van de zwarteschaapdynamiek. Het zwarte schaap van de familie, €21,50 via Bol.com.