Slachtoffer van partnergeweld? Zó herken jij de signalen en open je het gesprek

Veel slachtoffers van partnergeweld zwijgen jarenlang over wat ze hebben meegemaakt. Soms zelfs voor altijd. Tessel ten Zweege (21) had 2 jaar nodig om de stilte te verbreken. Pas toen durfde ze het echte verhaal achter haar relatie met haar ex te vertellen. Maandenlang mishandelde hij haar en zorgde ervoor dat Tessel totaal vervreemd raakte van zichzelf. Hoewel ze veel lieve familie en vrienden om zich heen had, vroeg ze hen niet om hulp. Smoesjes verzon ze als er naar haar blauwe plekken werd gevraagd en zelfs op haar zwaarste dagen speelde ze mooi weer. Als geen ander weet ze dus hoe lastig én belangrijk het is om te praten met een (vermoedelijk) slachtoffer van partnergeweld. Aan Holistik vertelt Tessel over de verschillende manieren waarop partnergeweld zich manifesteert, hoe je de mechanismes herkent en hoe je het gesprek opent met een (mogelijk) slachtoffer. 

Slachtoffer van partnergeweld? Zó herken jij de signalen en open je het gesprek

Tessel: ‘Toen ik in de gewelddadige relatie belandde, studeerde ik Literary & Cultural Analysis aan de Universiteit van Amsterdam. De Universiteitsbibliotheek was voor mijn vriendinnengroep een soort stamkroeg. Alle essays, scripties en creatieve projecten die we naast onze studie deden kregen hier vorm. Normaal zat ik er vol nieuwsgierigheid en enthousiasme. Maar aan het einde van 2017 verscheen er een uitgemergelde Tessel aan de werktafels met wallen tot over het tafelblad. Ik droeg te grote kleding om mijn blauwe plekken te bedekken en mijn ogen waren dik van het huilen. Toch was ik graag in de bieb. Naar huis gaan zou betekenen dat ik weer moest gaan dealen met mijn vriend, die me stelselmatig mishandelde die paar maanden.

Liegen

In de Universiteitsbibliotheek – weliswaar niet de meest gezellige plek van Amsterdam met haar TL-licht en slappe koffie – werd ik omringd door mijn vriendinnen en raakte niemand mij ongewenst aan (tenzij iemand een pen van me wilde lenen). “Hoe gaat het met jou Tessel?” Ik trok mijn mouwen verder over mijn armen en zei: “Goed.” Hoe kon het dat ik zo bleef liegen tegen de mensen van wie ik hield?  En waarom is het voor veel andere slachtoffers net zo moeilijk om vrienden en familie in vertrouwen te nemen?

Het liegende slachtoffer

Een bescheiden 20% van de slachtoffers doet melding van partnergeweld bij de politie. Veel slachtoffers die ik heb gesproken nadat ik open vertelde over mijn ervaringen, dragen de herinneringen van hun gewelddadige ex nog steeds in stilte met zich mee. Het heeft bij mij ook zo’n twee jaar geduurd voordat ik de woorden had gevonden om mijn relatie te kunnen bevatten. Laat staan te vertellen aan mijn omgeving. Sterker; ik was fanatiek aan het liegen tegen mijn vriendinnen en verzon telkens sterke verhalen om mijn bevlekte huilgezicht en pijnlijke plekken te verklaren. Dit maakt partnergeweld een bijzonder precair probleem: hoe help je iemand die zelf met man en macht mooi weer speelt? Hoe bescherm je iemand tegen klappen als ze de blauwe plekken voor je verborgen houdt?

Verschillende manifestaties van partnergeweld

Partnergeweld ziet er in de realiteit anders uit dan je misschien denkt. Naast het welbekende beeld van slaan en schoppen bestaat mishandeling in een relatie vaak vooral uit manipulatie en psychisch geweld, om het slachtoffer in de relatie te houden. Mishandeling begint meestal aan het begin van een nieuwe situatie. Dat kan betekenen aan het begin van een relatie an sich. Maar het kan ook starten wanneer een koppel besluit om te gaan samenwonen, zich te verloven, of een kind te krijgen. Mocht je vermoeden dat een vriend of vriendin wordt mishandeld in een romantische relatie, wees dan extra op je hoede in een periode van grote verandering. Dit is een cruciaal punt waarin geweld zich kan gaan ontwikkelen. Uit mijn gesprekken met andere slachtoffers en uit eigen ervaring heb ik een aantal aandachtspunten opgesteld. Ze kunnen je helpen (het slachtofferschap van) partnergeweld bij iemand in je omgeving te herkennen en het gesprek erover te openen.

Vermijden van oogcontact

Wanneer je vriend(in) opmerkelijk oogcontact vermijdt als je vraagt naar hoe het gaat, waarom je partner er zo vermoeid uitziet, of waarom je blauwe plekken bij diegene bespeurt, is het aannemelijk dat er wordt gelogen. Ik kan me nog heel goed herinnerde hoeveel stress ik kreeg als iemand zoiets ter sprake bracht, en hoe erg ik vervolgens mijn best deed om de argwaan te sussen met leugens. Wanneer je merkt dat iemand zo reageert, is het misschien een verstandig idee om je vermoedens uit te spreken tegen iemand die zou kunnen helpen. Denk aan de ouders van het slachtoffer of een contactpersoon op school of werk.

Emotionele mishandeling herkennen

Als je praat over relatieproblemen met het vermoedelijke slachtoffer en je merkt dat deze de mishandelende partner verdedigt, is er misschien sprake van emotionele mishandeling. Partners die mishandelen richten hun pijlen vaak op het zelfvertrouwen van hun slachtoffer en proberen situaties zo om te draaien dat zij zelf nooit schuld hebben. Dit fenomeen heet gaslighting: de partner die mishandelt laat het slachtoffer twijfelen aan zichzelf, eigen herinnering en gezonde verstand. In het begin van mijn relatie zei mijn ex vaak gemene dingen, zoals dat ik er uitzag als een peuter zonder make-up op. Door middel van gaslighting maakte hij mij wijs dat dit niet een ongezonde relatie was, maar dat ik maar tegen een grapje moest kunnen. En dat het normaal is om een uiterlijke voorkeur te hebben als het om je vriendin gaat.

Onvoorspelbaar gedrag

Wanneer je een afspraak hebt staan en het vermoedelijke slachtoffer zegt last-minute af, kan dit een teken zijn van partnergeweld. Partners die mishandelen willen totale controle hebben over hun partners. Ik weet nog dat ik met een vriendin uit eten was en ze vroeg of ik nog wat wilde drinken na het eten. Ik stelde dit voor aan mijn vriend via WhatsApp maar hij wilde dat ik thuiskwam. In een moedige bui appte ik terug dat ik het toch wilde doen, waarna hij meldde dat hij mijn huissleutels zou weggooien als ik niet binnen 20 minuten thuis zou zijn. Inmiddels wist ik wat het betekende als mijn vriend boos werd, dus ik stapte resoluut op de tram naar huis.

Bescherm ook jezelf

Natuurlijk is het nooit jouw verantwoordelijkheid om je vriend of vriendin eigenhandig uit een gewelddadige relatie te helpen. Omgaan met een liegend slachtoffer is frustrerend en vermoeiend, en je eigen mentale gezondheid moet ook gewaarborgd worden. Als je iemand graag wil helpen, je bovenstaande signalen oppikt en totaal niet weet wat je ermee moet, kun je het beste je zorgen delen met andere mensen die dichtbij het slachtoffer staan. Gewelddadige partners proberen hun slachtoffers vaak af te zonderen van hun sociale kringen. Als je het kan opbrengen om aanwezig te blijven in het leven van een vermoedelijk slachtoffer, dan kan dat al veel uitmaken. Probeer rustig te blijven een geen drastische aanval op de dader in te zetten: “Don’t provoke the bear”. Een partner die mishandelt en zich in het nauw gedreven voelt kan heel gevaarlijk zijn’.

Over de schrijfster

Tessel ten Zweege is feminist, mede-oprichter van PISSWIFE en denkt graag hardop na op papier. Later dit jaar start ze met haar master Gender Studies aan de Universiteit Utrecht. Door opinie en poëzie probeert zij de harde werkelijkheid met haar idealisme en gevoeligheid te laten rijmen.