Toxische liefdes dynamieken: zo ondermijnt deze oude pijn jullie relatie

Volgens psychotherapeut Robert Jackman nemen veel mensen (onbewust) een verborgen agenda mee in hun romantische relaties. We gaan op zoek naar partners met wie we oude verhalen kunnen uitspelen, in de hoop onverwerkte pijnstukken te kunnen helen. Als dit op een ‘gezonde’ manier gebeurt, kan het goed aflopen. Maar vaker gaan partners met elkaars wonden aan de haal en ontstaat er een toxische dynamiek. Jackman schreef een boek over de meest voorkomende disfunctionele relatiedynamieken én wegen naar herstel: ‘Waarom doe ik zo in relaties?‘. Hieronder alvast een voorproefje. Dit is hoe de archetypen van de verwonde held en het geredde slachtoffer jouw relatie kunnen ondermijnen.

Toxische liefdes dynamieken: zo ondermijnt deze oude pijn jullie relatie

De dynamiek tussen de verwonde held en het geredde slachtoffer is een veelvoorkomende, en niet alleen in sprookjes en actiefilms. Vaak wordt de dramadriehoek compleet met een derde element: de kweller waar het slachtoffer van gered moet en wil worden. Dat kan een persoon zijn, maar ook een situatie of het leven in het algemeen.

Verwonde held

Laten we eerst de psyche van de verwonde held induiken. Verwonde helden zijn onbewust op zoek naar mensen die ergens een oplossing voor nodig hebben. Hebben ze iemand ’te pakken’, dan halen ze alles uit de kast. Zijn alle problemen van een partner opgelost of leert de ander duidelijke grenzen te stellen? Dan gaat de verwonde held vaak door naar een nieuwe relatie. Om zich waardevol te voelen hebben verwonde helden bevestiging van buitenaf nodig. Ze verwachten dan ook dat geredde slachtoffers meer van hen gaan houden door hun harde werk. Als het geredde slachtoffer al hun inspanningen onvoldoende erkent, worden de helden wrokkig en kunnen ze de ander een schuldgevoel aanpraten. Soms worden ze martelaars die belangeloos blijven redden. Zonder duidelijke grenzen en juiste zelfzorg putten ze zichzelf daarbij uit.

Oorsprong verwonding van de verwonde held

De verwonde held komt vaak uit een gezin waarin iedereen zich wel geliefd voelt, maar niemand ooit ‘ik hou van jou’ tegen elkaar zegt. Dit emotioneel niet-beschikbare gezin heeft vaak een of ander drama of onopgeloste kwestie die voor de verwonde held chaotisch aanvoelt. Soms is er sprake van verslaving bij een of beide ouders. Verwonde helden zien het als hun taak om het gezin zo goed mogelijk te laten functioneren. Ze raken eraan gewend zich aan te passen aan allerlei situaties die uit de hand zijn gelopen of onvoorspelbaar zijn. Vaak zijn verwonde helden het oudste kind; broers en zussen kijken met bewondering of wrok naar hen. Verwonde helden kunnen:

• Controlerend zijn
• Overcompenseren
• Zich verliezen in oplossen en beschermen
• Zich gekwetst voelen als anderen geen hulp accepteren
• Gezien willen worden als de held om de eigen schaamte te verbergen
• Boos zijn als iets niet lukt
• Haatdragend zijn
• Zich op een passief-agressieve manier gedragen
• Slecht voor zichzelf zorgen en geen grenzen stellen

Geredde slachtoffer

Geredde slachtoffers hebben vaak veel wonden op het gebied van zelfliefde en eigenwaarde. Daardoor kunnen ze moeite hebben met het behouden van een baan, relaties en gezonde gewoonten. Zodra er iets van stabiliteit is, creëren ze (onbewust) nieuwe problemen. Ze hebben het gevoel slachtoffer te zijn van het leven en geven hun macht voortdurend uit handen aan de verwonde held, de kweller, of beiden. Geredde slachtoffers zien niet altijd wat verwonde helden voor hen doen. Ze zijn immers niet gewend om voor zichzelf te zorgen.

Oorsprong verwonding van het geredde slachtoffer

Geredde slachtoffers – meestal het jongste of middelste kind van het gezin – komen vaak uit een chaotisch of ongeorganiseerd huishouden. Hun behoeften werden niet vervuld en/of ze voelden zich niet gewaardeerd en gezien. In tegenstelling tot verwonde helden, gaan ze niet in een controle- en regelmodus om de boel op te lossen. Ze laten zich passief en reactief meevoeren met de chaos. Als dingen misgaan of niet verbeteren, geven ze iets of iemand anders de schuld. Geredde slachtoffers voelen zich vaak constant onbegrepen, maar als iemand tot de kern van de zaak door probeert te dringen duwen ze de hulp weg. Bewust of onbewust willen ze namelijk niet dat er een einde aan de chaos komt. Geredde slachtoffers hebben de neiging om vanuit hun verwonding:

• Te blijven steken in de slachtofferrol
• Te hopen dat anderen de chaos zien en ingrijpen
• Aandacht te vragen, want dat voelt als liefde
• Chaos te creëren om de aandacht van het echte probleem af te leiden
• Rancuneus te zijn
• Passief-agressief te handelen
• Te vluchten in een fantasieleven
• Te verdwalen in afhankelijkheid
• Slecht voor zichzelf te zorgen en grenzeloos te zijn
• Geen verantwoordelijkheid te nemen

Disfunctionele dans

Je kunt je voorstellen dat deze twee archetypen vaak in een disfunctionele dans met elkaar terecht komen. Het geredde slachtoffer kent geen stabiliteit en creëert (onbewust) steeds opnieuw chaos. Hij of zij begint een hekel te krijgen aan het gedrag van de held, dat naar verloop van tijd controlerend of dominant kan overkomen. Beide partners kunnen zich passief-agressief naar de ander gaan opstellen. De verwonde held raakt verward en begrijpt niet waarom het geredde slachtoffer niet lijkt te willen verbeteren. Tegelijk kiest de verwonde held er ook niet voor om uit de dynamiek te stappen, want hij of zij haalt er iets uit om steeds weer ‘nodig’ te zijn, om brandjes te blussen. Robert Jackman: ‘Deze partners nemen het elkaar kwalijk dat ze vastzitten in hun verwondingscyclus. Hun verwonde delen zien het pad niet dat moet worden gevolgd om te kunnen helen en hun volledige potentieel te verwezenlijken.’

Wegen naar heling

In het boek Waarom doe ik zo in relaties? vertelt Robert Jackman meer over dat pad naar heling. Hij geeft tips die je met je partner kunt toepassen, maar helpt je ook patronen in jezelf doorbreken. Hetzelfde doet hij voor 8 andere veelvoorkomende toxische relatie-dynamieken, zoals de fabeltjesverteller en de enabler, en de kibbelaars. Waarom doe ik zo in relaties?, €25, via Bol.com.