Inzicht uit de positieve psychologie: waarom geluk geen schijn van kans heeft zonder dankbaarheid

Uit onderzoek is gebleken dat mensen die iets verschrikkelijks hadden meegemaakt (zoals het verlies van een kind), zich allemaal realiseerden dat de kleine, alledaagse momenten vóór de traumatische gebeurtenis het meest waardevol zijn. Daar krijg je kippenvel van toch? Toen Ernst-Jan Pfauth, mede-oprichter en CEO van De Correspondent, zijn Dankboek naar onze redactie stuurde dachten we gelijk: deze man moeten we spreken! Ernst-Jan verdiepte zich jarenlang in de wereld van de positieve psychologie. Een simpele wijsheid kwam telkens terug: beoefen actief dankbaarheid. En dan het liefst elke dag. Want als je niet regelmatig stilstaat bij alles wat je hebt saboteer je onbewust je levensgeluk. Zijn ‘best practices’ bundelde Ernst-Jan in zijn Dankboek. Een tipje van de sluier lichten we hier vast op…

Inzicht uit de positieve psychologie: waarom geluk geen schijn van kans heeft zonder dankbaarheid

Ernst-Jan: ‘Zo rond mijn dertigste, ik was net vader geworden, realiseerde ik me dat ik alles had waar ik vroeger van droomde. Een liefdevol gezin, spannend werk en mooie vriendschappen. Toch was ik altijd bezig met wat ik niet had, wat er beter kon. Daar begon ik me steeds oncomfortabeler bij te voelen. Ik stelde me voor dat ik later op het leven terug zou kijken en me zou realiseren dat ik op de mooiste momenten ontevreden was. Ik dook in de wereld van de positieve psychologie. Overal kwam ik hetzelfde advies tegen: beoefen actief dankbaarheid, daar word je gelukkiger van. Eén ritueel sprong eruit: drie dingen noteren waar je dankbaar voor bent, en waarom. Ik gaf het experiment een kans, pakte er een schriftje bij en noteerde voor het slapengaan waar ik dankbaar voor was. Na een paar weken begon ik klein geluk op te merken. Mooie momenten die ik anders vergeten was. Iets aardigs dat iemand voor me deed, de zon die mooi op bomen viel, een grappig moment met mijn zoon – dat soort dingen’.

Hoe kwam je op het idee om het Dankboek te maken?

Ernst-Jan: ‘Ik merkte dat het teruglezen van wat ik opschreef ook heel waardevol is – je herbeleeft alle mooie momenten in je leven. Het schriftje voldeed toen niet meer. Samen met De Correspondent en ontwerpbureau Momkai maakte ik het Dankboek. Met genoeg invulpagina’s voor een half jaar, een mooie stoffen kaft, leeslint en lekker dik papier dat niet doordrukt. Echt een object dat je kunt bewaren voor het leven. Ik heb inmiddels al een rijtje met vier ingevulde Dankboeken staan, lees: honderden bladzijdes vol geluk. Inmiddels schrijf ik er vrijwel elke avond in voor het slapengaan. Aan het einde van elk kwartaal lees ik terug wat ik in de drie voorgaande maanden heb opgeschreven.’

Wat heeft het beoefenen van dankbaarheid jou gebracht?

Ernst-Jan: ‘Ten eerste, het teruglezen van mijn Dankboeken geeft me inzicht in bronnen van geluk die ik zelf nog niet herkend had. Zo schreef ik opvallend vaak op dat ik dankbaar was voor huiselijkheid. Tikkende regen op het dak, met het hele gezin op de bank niksen. Momenten waarvan ik dacht dat ik er geen geduld voor had, maar uit mijn Dankboek leerde ik dat ze me eigenlijk gelukkig maken. Daardoor ben ik rustiger geworden. Fomo (Fear Of Missing Out) was mijn leitmotiv. Nu laat ik vaak avondjes uit schieten.

Tevredener

Omdat ik vrijwel elke dag nadenk over het positieve dat me overkwam, ben ik ook veel tevredener geworden. Ik ervaar minder jaloezie en jaag minder dingen na waarvan ik toch wel weet dat ze me niet gelukkig maken (zoals populariteit). Want dat wat we me écht gelukkig maakt – liefde, vriendschap, voldoening door mijn werk – blijk ik elke al te ervaren (ook op een dag waarop vervelende dingen gebeuren). Tenslotte merk ik dat mijn relaties met anderen sterker worden door het beoefenen van dankbaarheid. Vooral ook omdat ik nu vaker geneigd ben andermans gedrag positiever te interpreteren, waardoor ik ook weer vaker positief reageer.’

Kun je stellen dat ‘dankbaarheid’ een practice is? En zo ja, welke elementen heb je nodig om deze te laten slagen?

Ernst-Jan: ‘Ja, absoluut! In de onderzoeken die naar dankbaarheid zijn gedaan, komt telkens terug dat mensen die van nature niet dankbaar zijn, toch de positieve effecten van dankbaarheid ervaren als ze het actief beoefenen (bijvoorbeeld door je dankbaarheid te uiten in een gesprek). De Amerikaanse auteur Brené Brown, bekend van het boek ‘De moed van imperfectie’, interviewde duizenden mensen over geluk. De gelukkige mensen die ze sprak, schreven hun geluk ‘zonder uitzondering’ toe aan ‘dat ze actief dankbaarheid beoefenden’. Maar ze zag ook dat er veel mensen zijn die niet actief met dankbaarheid bezig zijn, waardoor ze zich niet realiseren wat de mooie momenten zijn in hun leven. Ze beschrijft in De moed van imperfectie de interviews met mensen die iets verschrikkelijks hadden meegemaakt, zoals het verlies van een kind. Allemaal realiseerden ze zich dat de heel alledaagse momenten vóór de traumatische gebeurtenis de mooiste momenten in hun leven waren. Samen de hond uitlaten, het avondeten, dat soort dingen. Daarom heeft Brown het ook over ‘dankbaarheid beoefenen’. Als we niet bewust dankbaar zijn, wennen we vaak aan wat we al hebben.

Creëer een haalbaar ritueel

Ik geloof dat als je een practice je eigen wilt maken, het enorm helpt om er een ritueel van te maken dat je relatief makkelijk kunt uitvoeren. Voor mij is dat het Dankboek geworden. Ik heb een vaste handeling (drie dingen opschrijven) op een vast moment (voor het slapengaan, al in mijn bed). Alleen als ik bijvoorbeeld heel laat thuiskom en mijn vrouw slaapt al, schrijf ik er niet in. Verder doe ik het elke avond vrijwel automatisch. Het is een prachtig rustpunt waar ik de dag positief mee afsluit.’

Stel je bent wat allergisch geworden voor het woord ‘dankbaarheid’ vanwege overmatig gebruik ervan. Hoe kun je dan toch weer terugkeren naar de ‘helende’ essentie ervan?

Ernst-Jan: ‘De meest overtuigende manier om de kracht van dankbaarheid direct te ervaren en zo je scepsis weg te nemen, is om een uurtje met een A4tje voor je aan tafel te gaan zitten. Bedenk voor drie mensen van wie je houdt waar je ze dankbaar voor bent. Wees zo specifiek mogelijk. Waren ze er voor je in een moeilijke tijd? Kun je altijd bij hen terecht voor advies? Schrijf het op, en bel je dierbaren daarna om je dankbaarheid met ze te delen. Ja, dat is een beetje kunstmatig en ongemakkelijk. Maar als je je eenmaal over die drempel heen zet zul je merken dat het een gesprek wordt dat je je voor altijd zult herinneren. Het geeft zo’n verdieping aan je relaties als je benoemt wat iemand voor je betekent. Als je daarna de helende essentie niet voelt… dan weet ik het ook niet meer ;-).’

Wat kan dankbaarheid voor mensen betekenen tijdens deze coronacrisis?

Ernst-Jan: ‘Dit is een superonzekere en angstige tijd, waarbij we veel negatieve gevoelens ervaren. Dat is logisch, en die negatieve gevoelens mogen er zijn. Maar probeer daarnaast ook positieve gedachten te hebben. Dankbaarheid is daar een hele mooie manier voor. Stel je bijvoorbeeld voor wat je als vanzelfsprekend zag, maar nu heel sterk de behoefte aan hebt omdat het niet kan door corona. Misschien is het de fietstocht naar je werk, of de gesprekken met die ene collega. Hoe mooi is het dat je zoiets belangrijks normaal gesproken wel in je leven hebt? Bedenk je dat je dat in de toekomst hopelijk weer kunt doen en het dan met een frisse blik waardeert. Of probeer je te bedenken of deze tijd ook voordelen met zich meebrengt. Misschien vind je wel de tijd voor een project waar je al jaren van droomde. Of vind je het eigenlijk heel bijzonder om zo veel tijd met je kinderen door te brengen. Koester je dankbaarheid daarvoor. Je zal merken dat je daar jezelf weer mee oplaadt, en de crisis beter aankunt.’

Wil je ons nog een laatste wijze raad meegeven?

Ernst-Jan: ‘Ik denk dat de coronacrisis een groot beroep doet op onze discipline en wilskracht. Om bijvoorbeeld werk en privé thuis zoveel mogelijk te scheiden. Of om geduld op te brengen voor elkaar nu we meer thuis zijn. Daardoor gaan we allemaal meer off-days beleven dan gemiddeld de komende weken. Wat wil je, midden in een pandemie? Probeer dat te accepteren en wees mild voor jezelf. Is het huis even een bende? Jammer dan. Ben je een minder aandachtige ouder dan normaal? Het zij zo. We zitten allemaal in overlevingsmodus, en perfectionisme is naast het coronavirus nu onze gedeelde vijand. Dus probeer mild voor jezelf te zijn, en kijk met dankbaarheid naar wat er wel goed gaat.’ Dankboek, Ernst-Jan Pfauth, €20 via Bol.com. 

Foto: Frank Ruiter