Els van Steijn: waarom een geheim meer met jou (en je familiesysteem) doet dan je denkt

Een geheim bewaren kan een enorme druk op je leven leggen. Je verzwijgt het wellicht uit angst voor overweldigende emoties vanuit je omgeving. Toch gaan grote geheimen vaak een eigen leven leiden binnen je familiesysteem, zegt familiesystemen-expert Els van Steijn. Ze kunnen zorgen voor ongrijpbare onrust en zich hechten aan iemand die niets met het geheim te maken heeft. Dit allemaal om ervoor te zorgen dat het familiesysteem weer in balans komt. Het meest heilzame voor alle betrokkenen is vaak om de controle zélf in handen te nemen. Maar betekent dat dan dat elk geheim ontrafeld moet worden? En hoe openbaar je op een verantwoordelijke manier de waarheid? Wij gingen met Els in gesprek.

Familiesystemen-expert: waarom een geheim meer met jou (en je familiesysteem) doet dan je denkt

Els: ‘Geheimen zijn er om jezelf te beschermen en/of om andere mensen te beschermen. Geheimen in de familie zijn bijvoorbeeld dat de vader niet de echte vader van het kind is, of dat er ergens een niet erkende halfbroers/halfzus rondloopt. Of het ondergaan van een abortus wat niet wordt gedeeld met de (seks)partner en de overige kinderen (als ze daar groot genoeg voor zijn). Of dat een familielid in de gevangenis zit, iemand geld afhandig heeft gemaakt of iemand heeft vermoord. Maar een geheim kan ook grensoverschrijdingen betreffen zoals misbruik of verkrachting in de familie of bijvoorbeeld in het sport- of verenigingsleven. Of dat de moeder een geheime relatie heeft met een ander. Cliënten van mij worstelen dikwijls met dergelijke geheimen omdat ze zelf een geheim hebben, dat zwaar op hen drukt en waarvan ze niet goed weten hoe ze ermee om willen gaan. Vaak zijn ze bang voor de reacties van familie, vrienden of collega’s. Anderzijds kunnen ze ook een bepaalde onrust voelen, omdat ze ervaren of intuïtief weten dat er iets in de familie speelt waar niet over wordt gesproken.’

Wanneer is een geheim serieus genoeg om van invloed te zijn op het familiesysteem?

Els: ‘Een geheim van een individu raakt gekoppeld aan je familiesysteem (de onlosmakelijke verbinding met al je familieleden) door het zogenaamde familiegeweten. In het familiegeweten liggen alle herinneringen en gebeurtenissen opgeslagen die betrekking hebben op jouw familiegeschiedenis. Het familiegeweten heeft als voornaamste doel de familie bij elkaar te houden en, waar nodig, de balans tussen geven en ontvangen van het gehele familiesysteem te herstellen. Je voelt het familiegeweten niet en het is evenmin waarneembaar, maar de effecten ervan worden overgedragen in het familiesysteem en zijn merkbaar in je dagelijkse leven. Zonder dat je het doorhebt, kan het familiegeweten je ‘in dienst nemen’ om iets voor het familiesysteem te doen. Buitensluiten is een reden waarom het familiegeweten wordt geactiveerd. Een geheim heeft per definitie een uitsluitingsprincipe in zich, waardoor het familiegeweten kan worden geactiveerd om het buitengesloten lid van het familiesysteem te erkennen en te ‘eren’.’

Wanneer heeft een geheim invloed op het familiesysteem?

Els: ‘Niet elk geheim heeft een effect op het familiegeweten. Een geheim moet een bepaalde kracht vertegenwoordigen, wil het bij het familiesysteem horen. De kans dat een geheim invloed heeft op het familiesysteem stijgt met de mate waarin het geheim verbonden is aan leven en dood, en het verlengde daarvan: seksualiteit en daderschap. Van een abortus kun je met zekerheid zeggen dat het invloed heeft. Idem als een vader nooit wordt geïnformeerd dat hij de vader is. Een moord, ongeacht of het daderschap of slachtofferschap in jouw familiesysteem zit, heeft altijd systemische gevolgen. Een one night stand naast je relatie zal vermoedelijk systemisch minder gevolgen geven. Wel heeft dat een effect op de balans van geven en ontvangen tussen jou en je partner. Wil je het zeker weten of een geheim invloed heeft op je familiesysteem, kan een opstelling daarover feilloos uitsluitsel geven. Een opstelling kan ook antwoord geven op de vraag wie van het bestaan van het geheim moet weten, wil het systemisch niet verder belastend zijn? Voor de verdere toelichting over het familiegeweten verwijs ik naar mijn boek De fontein, vind je plek.’

Heeft elk familiesysteem met geheimen te maken?

Els: ‘Vermoedelijk wel. Ieder huisje heeft zijn kruisje en dat wordt vaak achter de voordeur goed verstopt. Iedereen en alles die worden buitengesloten in een systeem, dus ook geheimen, worden doorgegeven aan de volgende generatie. Denk bijvoorbeeld aan geheimen over kampverleden tijdens de Tweede Wereldoorlog, verraad of verzwegen misbruik. Het is een bekend verschijnsel dat de (klein)kinderen daar vaak mee zijn belast. Een geheim kan dus ook ontstaan omdat de pijn te groot is om te dragen, bijvoorbeeld bij niet genomen rouw. In het verleden zijn veel doodgeboren kinderen ‘vergeten’ en werd de naam van het overleden kind aan het volgende levende kind doorgegeven. Maar hetzelfde geldt voor een geheime liefde in het verleden, waarbij de geliefden bijvoorbeeld niet mochten trouwen vanwege verschillende geloven of vanwege geaardheid.’

Wat is het effect van geheimen op het familiesysteem en hoe kan zich dit uiten in levens van de verbonden individuen?

Els: ‘Het effect kan tweeledig zijn. Een geheim zorgt altijd voor ongrijpbare onrust in het familiesysteem. Volgens het systeem van ‘de fontein’ heeft iedereen een eigen plek in de onzichtbare gelaagde familiefontein. Per bak van de fontein een generatie, en vervolgens sta je per bak op volgorde van geboorte (levend of overleden). Iedereen heeft dus een eigen unieke plek. Een geheim heeft geen vaste plek in de fontein maar hoort er wel bij en gaat door het systeem heen ‘zweven’. Het hecht zich dan vaak aan de kwetsbaarste van het systeem, meestal de jongsten. Deze kinderen worden dan onrustig, voelen zich opgejaagd, worden druk zonder de oorzaak van de onrust te kennen of te begrijpen. Ook is de kans groot dat zij gaan dragen wat niet van hen is. Een van de wetmatigheden van een systeem is, dat je alleen kunt dragen wat van jou is. Als je verantwoordelijkheid overneemt die niet van jou is, verzwak je uiteindelijk zowel jezelf als de ander.

Onbewuste identificatie

Het tweede effect is dat door buitensluiten het familiegeweten wordt geactiveerd en dat ‘organiseert’ dan een zogenaamde ‘onbewuste identificatie’. Een kind uit het familiesysteem wordt zonder dat het zich daarvan bewust is in dienst genomen om ‘onbewust geïdentificeerd’ te raken met de buitengesloten persoon of het verzwegen geheim. Dan leef je volgens de dynamiek ‘ik volg je’, en ‘het zal mij niet beter gaan dan jou’. Deze loyaliteit is onbewust en zorgt ervoor dat deze persoon het zichzelf niet goed laat gaan in het dagelijkse leven. Het onbewust geïdentificeerde kind gaat namelijk de patronen van de ‘onbewuste identificatie’ volgen. Daardoor kan het kind verdriet en angsten voelen of gedrag ervaren die eigenlijk niet van hem of haar zijn. Je leeft daardoor minder je eigen leven, maar volgt het patroon van die onbewuste identificatie, die je grote liefde blijkt te zijn. Bij anorexia, zelfmoordneigingen of zakelijke mislukkingen zie ik vaak een verbondenheid aan geheimen en onbewuste identificaties. Een opstelling kan dit patroon van loyaliteit zichtbaar maken en mogelijk doorbreken. Zie verder mijn boek ‘De fontein, vind je plek.’

Is het willen ontrafelen van dit geheim altijd de oplossing om de natuurlijke mazzel in je leven terug te krijgen?

Els: ‘Het familiesysteem reageert op grote geheimen. Het ontrafelen van het geheim is niet nodig. In essentie gaat het om de erkenning van het feit dat er een geheim is. De inhoud van het geheim is voor het systeem niet relevant. Voor jou als persoon kan dat anders liggen, want een mens heeft de neiging om voor de verwerking van een situatie naar de ratio te gaan. Je wilt het gebeuren snappen en de feiten kennen, zodat je een logisch verhaal kunt construeren waardoor je weer grip hebt. Het kennen van de inhoud van een geheim kan je helpen, maar het kan je ook in een neerwaartse spiraal trekken als je niet in staat bent om de emotionele verwerking te doen. Zie het artikel ‘Dit is waarom 2 minuten lang je écht verdrietig of eenzaam voelen zo helend werkt’.

Primaire emoties toelaten

De natuurlijke mazzel in je leven ontstaat als jij de stroming van de fontein opvangt. Dat doe je door op jouw unieke plek in de fontein te staan met je innerlijke houding en loslaat wat niet van jou is. Dus ook het loslaten van geheimen die je niets aangaan. Oftewel, bemoei je niet met zaken die niet van jou zijn. En in andere gevallen is het nodig om het geheim te erkennen waardoor de fontein weer vloeiender gaat stromen. Dat wil dus niet zeggen dat je het geheim helemaal hoeft te ontrafelen. Wel is het nodig dat je je primaire emoties weer gaat voelen, zoals schaamte, angst om er niet meer bij te horen of machteloosheid. Deze zullen ‘de wond’ echt schoonmaken. Secundaire emoties dekken de primaire emoties die gekoppeld zijn aan het geheim af, zoals boosheid, frustratie of emoties die voortkomen uit slachtofferschap’.

Welke 3 inzichten over geheimen zijn belangrijk om verder te kunnen met je persoonlijke proces?

Els: ‘Ten eerste, als je op een geheim stuit, kun je jezelf de volgende vragen stellen: wil je de inhoud van het geheim echt weten? Ben je bereid te handelen naar aanleiding van de consequentie en accepteer je de eventuele gevolgen? En heb je nagedacht over wat je met de wetenschap van het geheim gaat doen op zowel korte als lange termijn?

Ten tweede: Als een geheim wordt geopenbaard, wil dat overigens niet zeggen dat alle feiten vermeld moeten worden. Stel dat je partner is vreemdgegaan. De feiten en details zijn niet relevant, wel de waarde ervan voor je partner en jou. Dus wat is de betekenis van de ervaring? Daar moet het over gaan. Realiseer je dat degene die het geheim vertelt er minder erg aan toe is dan degene die het geheim voor het eerst hoort.

Ten derde: De kans is reëel dat het geheim toch een keer uitkomt. Indien een geheim boven water komt, volgt meestal een zucht van opluchting. Wel zal de situatie zoals die voorheen was, blijvend zijn veranderd en kan iets nooit meer naar de oorspronkelijke situatie terugkeren. Vergeet ook niet dat als je iets geheim houdt om de ander te beschermen, het heel ingewikkeld wordt als de ander het weet en jij het ontkent.’

Kan een geheim ook een positieve functie hebben?

Els: ‘Zoals gezegd zijn geheimen er om jezelf te beschermen en/of om andere mensen te beschermen. Je schaamt je bijvoorbeeld, en dan is iets wegduwen vaak makkelijker dan de realiteit te erkennen. Dit valt in de categorie ‘stinkende wonden’. Of je bent bang om een ander pijn te doen, waardoor je iets verzwijgt. De ervaring met mijn cliënten is echter dat de realiteit het meest helend is. En dat een mens dat meestal prima kan aankijken, hoe hard het ook is. Valse hoop of valse macht leidt naar stinkende wonden. Het geheim onthullen lucht op en kan volgende generaties verlossen. Een andere positieve functie is dat een geheim een manier is om autonomie in een relatie te verwerven waardoor je je vrij voelt. Een relatie is een constante uitwisseling van geven en ontvangen, en beweegt langs de as van verbondenheid – vrijheid. Waar mag de grens liggen in de betreffende relatie? Als je last hebt van bindingsangst, is een geheim een manier om je autonomie in stand te houden. Geheimen kunnen een minnaar betreffen, maar ook fantasieën of geld stiekem achterhouden in plaats van in de gezamenlijke huishoudpot etc. Geheimen kunnen ook macht geven en je ego voeden. Jij weet iets wat de ander niet weet, waardoor je aandacht en macht naar je toe kunt trekken.’

Wanneer is het beter om zelf het geheim te bewaren en hoe doe je dit bewust?

Els: ‘Een geheim bewaren is wijs als je je in een situatie bevindt die niet veilig is, en waarin jij ongelijkwaardig wordt behandeld. In bepaalde culturen kan het gevaarlijk zijn om iets te openbaren, bijvoorbeeld in culturen waar eerwraak speelt, of waar je het risico loopt op uitsluiting die vergaande gevolgen kan hebben. Daarnaast is het zinvol om na te denken over de consequenties in het familiesysteem zoals hierboven beschreven. Kan het geheim een fijne of nare herinnering zijn, of zal het een systemisch effect hebben?

Als je de keuze hebt gemaakt om het geheim niet te openbaren, heeft dat vermoedelijk gevolgen voor de balans van geven en ontvangen. Door het geheim heb je mogelijk te veel genomen. Zorg dan dat je in de betreffende relatie weer gaat geven, zodat de balans wordt hersteld. Je hoeft dan niet uit te leggen wat de reden van je geven is. Realiseer je dat aan elke keuze in je leven een consequentie is verbonden. Als je je volwassen gedraagt, accepteer je de keuze daarvan zonder morren. Anders ben je een klein en onvolwassen kind in een volwassen lichaam. Zie ook het artikel ‘Familiesystemen-expert: je wordt pas écht volwassen als je kind van je ouders durft te zijn‘.

Wil je nog een laatste wijze raad meegeven?

Els: ‘Denk altijd goed na of je iemand wilt bezwaren met een geheim. Stel jezelf altijd de vraag: maakt dit mij en de ander sterker of zwakker? Heb je een zwarte bladzijde in je familiesysteem of in je eigen leven, praat er over met derden, professionals en hulpverleners. De meeste geheimen zijn niet uniek, wat niet wil zeggen dat ze geen grote invloed op jouw en andermans leven kunnen hebben en zwaar op je kunnen drukken. Pel met hen de oorzaken en gevolgen af en bepaal hoe je je geheim deelt of bewaart. Daarmee gaat de fontein nog weer vloeiender stromen!’ Kijk voor meer info over Els op elsvansteijn.nl. Haar boek is verkrijgbaar op Bol.com

MEER LEZEN VAN ELS VAN STEIJN:

1. Familiesystemen-expert: dit is hoe je relatie met je vader doorwerkt in jouw leven
2. Dit is de complexe dynamiek tussen broers en zussen in je familiesysteem
3. Familiesystemen-expert Els van Steijn: waarom een gezonde relatie begint bij kunnen ontvangen
4. Dader of slachtoffer: met welke rol identificeer jij je onbewust?
5. Dit is waarom de wortels van een verslaving vaak ontspringen in je familiesysteem 
6. Familiesystemen expert: zo weet je of jij emotioneel afwezige ouders hebt en wat daarmee te doen
7. Overgewicht: dit is de invloed van jouw familiesysteem op de weegschaal
8. Familiesystemen-expert: je wordt pas écht volwassen als je kind van je ouders durft te zijn
9. Familiesystemen-expert: zó gebruik je deze coronatijd als katalysator voor innerlijke groei
10. Els van Steijn: zó voorkom je dat het innemen van andermans plek een schaduw over jouw leven werpt