Mondriaan en spiritualiteit: actrice Julika Marijn onthult het mysterie achter zijn wereldberoemde lijnen

Theatermaker Julika Marijn dook in het verleden van Piet Mondriaan; een van de grootste Nederlandse kunstenaars aller tijden. Wat ze ontdekte was zo bijzonder dat ze besloot een voorstelling te maken over het leven van deze man met een grote geest. In ‘Buiten de lijnen, het mysterie Mondriaan’ onthult ze samen met pianist en componist Rembrandt Frerichs het mysterie achter de wereldberoemde lijnen. Wij gingen met Julika in gesprek over de diepgaande spiritualiteit achter Mondriaans werk.

Mondriaan en spiritualiteit: Julika Marijn onthult het mysterie achter zijn wereldberoemde lijnen

Kun je ons geheugen opfrissen? Wie is Piet Mondriaan ook alweer en wanneer leefde hij? Hij klinkt zo bekend!

Julika: ‘Piet Mondriaan is een van de grootste Nederlandse kunstenaars van de 20e eeuw en werd geboren in Amersfoort in 1872. Hij wordt vaak in één adem genoemd met Rembrandt, Van Gogh en Vermeer. Maar eerlijk is eerlijk: zijn abstracte schilderijen zijn niet altijd makkelijk te begrijpen. Toch zijn ze superbekend, vooral die met strakke lijnen, vierkanten en rechthoeken in primaire kleuren. Mondriaan was ook een belangrijk lid van De Stijl, een kunstgroep die vond dat kunst simpel en helder moest zijn. Ze wilden de maatschappij naar een hoger niveau tillen, weg van al dat alledaagse gedoe. Zijn laatste grote werk, Victory Boogie Woogie, maakte hij in New York, waar hij in zijn laatste jaren woonde. Hij stierf in 1944. Mondriaans invloed op de moderne kunst is enorm. Hij blijft een inspiratiebron voor kunstenaars wereldwijd. Met de voorstelling Buiten de lijnen, het mysterie Mondriaan willen we mensen dichterbij zijn spirituele werk brengen en de intentie daarachter.’

In je voorstellingen werk je vaak met levensverhalen van krachtige vrouwen. Waarom mocht Mondriaan aan dit oeuvre worden toegevoegd?

‘Tot nu toe heb ik inderdaad vooral gewerkt met verhalen over inspirerende vrouwen zoals Etty Hillesum, Helene Kröller-Müller en Geertje Dircx, de tweede vrouw van Rembrandt, die door hem werd verstoten. Dit zijn vrouwen met wie ik op een
bepaalde manier een sterke connectie voel. In dat opzicht is dit project zeker een uitstapje, maar ook met Mondriaan voel ik raakvlakken. Hij was een heel spiritueel mens die de wereld verder wilde helpen door kunst te maken die de harmonie van net universum uitdrukte. Het maakte voor mij dan ook niet uit dat het nu om een man gaat. En bovendien was hij een atypische man. Mondriaan was namelijk een van de weinige grote kunstenaars die geen klootzak was. Andere grote namen als Rodin, Monet, Rembrandt en Picasso stonden bekend om hun machogedrag. Mondriaan daarentegen was beleefd, hoffelijk en zachtaardig.’

Mondriaan is beroemd geworden vanwege zijn lijnen en vlakken. Welk mysterie schuilt daarachter? Ik zal vast niet de enige zijn die ooit gedacht heeft bij zijn werk ‘maar dit kan ik ook!’. Jij kunt dit vast ontkrachten…

‘Ja, ik snap het helemaal als je naar Mondriaans werk kijkt en denkt: ‘Dit kan ik ook! ‘Die simpele lijnen en vlakken geven dat gevoel, toch? Maar toen ik me voor de voorstelling echt in zijn leven en werk ging verdiepen, kreeg ik er steeds meer
respect voor. Mondriaan was namelijk een heel spiritueel mens. Hij las Rudolf Steiner en Krishnamurti, was een soort hipster avant la lettre. Mediteerde al rond 1910 en deed aan yoga, dat was toen heel bijzonder. Hij probeerde met zijn abstracte werk de innerlijke harmonie van het universum te vangen. Hij wilde de essentie van het leven zichtbaar maken. Mondriaan was op zoek naar balans, naar een soort rust die boven alle chaos van het dagelijks leven uitstijgt. Zijn strakke lijnen en primaire kleuren waren voor hem een manier om die zuivere, universele waarheid te laten zien. Het lijkt misschien simpel, maar het zit vol met betekenis. Zijn kunst is eigenlijk een soort meditatie, een manier om stil te staan bij de harmonie van het universum. Het gaat niet alleen om kijken, maar om voelen en ervaren. Dat maakt het juist zo krachtig.’

Kun je iets vertellen over Mondriaans spirituele ontwikkeling? Al kijkend naar de ontwikkeling in zijn schilderwerken: van landschappen naar lijnen en vlakken…

‘In z’n vroege jaren schilderde Mondriaan vooral landschappen geïnspireerd door het Nederlandse platteland. Je kon ’m vaak in de buurt van Abcoude vinden, waar hij in de natuur zat te schilderen. Toen was zijn werk nog best traditioneel; hij zocht de schoonheid gewoon in wat hij om zich heen zag. Maar na een tijdje begon hij dieper te kijken. Hij zag in dat de natuur meer was dan alleen wat je kon zien; hij voelde dat er een soort universele orde in zat. In de jaren 1910 kreeg Mondriaan een soort dertigers-crisis, en begon hij zich steeds meer te verdiepen in de spirituele kant van kunst. De theosofie trok hem enorm aan. Vanaf dat moment wilde hij met zijn kunst niet alleen iets moois maken, maar iets dat dieper ging—de eenheid van het universum laten zien. Hij geloofde dat abstracte vormen en kleuren een soort universele taal konden zijn, eentje die verder ging dan wat je met het blote oog ziet.

Later liet Mondriaan de natuur helemaal los in zijn schilderijen. Hij ging volledig abstract, en probeerde met lijnen, vlakken en kleuren de onderliggende structuren en ritmes van het leven te vangen. Voor hem was kunst geen plaatje meer van de zichtbare wereld, maar een manier om de harmonie van het universum voelbaar te maken. Zijn schilderijen werden een zoektocht naar zuiverheid en een diepe verbondenheid met de universele ordening in het leven. In de voorstelling volg je de ontwikkeling van zijn werk op grote visuals, heel indrukwekkend.’

Welke spirituele lessen kunnen we van Mondriaan leren?

‘Een heleboel! Mondriaan geloofde dat alles in het universum met elkaar verbonden is en dat kunst deze eenheid zichtbaar maakt. Dit kan ons eraan herinneren om ons verbonden te voelen met anderen en de wereld om ons heen. En om ons bewust te zijn van de grotere patronen in het leven. Hij ging ondanks tegenslagen altijd door en geloofde in zijn werk en dat hij op de goede weg zat. Zelfs toen hij bijna geen geld verdiende of moest vluchten. Mondriaan probeerde de wereld niet te kopiëren, maar de diepere waarheid erachter te laten zien. Hij vernieuwde zichzelf eindeloos vaak. Hij leerde dat je voorbij de oppervlakte moet kijken om de kern van iets te begrijpen. Deze zoektocht naar de essentie kun je ook toepassen in je eigen leven: focus niet alleen op wat je ziet, maar op wat echt belangrijk is. Hij liet zien dat eenvoud geen leegte is, maar juist een krachtige manier om puurheid en waarheid te tonen. Het is een les om eenvoudiger te leven en te waarderen wat echt telt. Zijn lijnen en vlakken zijn als een soort visuele-meditatie: een manier om rust en structuur te vinden in een drukke wereld. Probeer het maar eens uit…’

Hoe heeft Mondriaan jou in vervoering gebracht?

‘Ik heb zelf een soort spirituele ervaring gehad toen ik een tijdje in het Stedelijk Museum voor een van zijn werken ben gaan zitten. Ik paste de Art Based Learning toe waarin je kunst gebruikt als instrument voor persoonlijke ontwikkeling. Een geweldige tool waarin ik zelf inmiddels ook lesgeef. Al kijkend naar ‘Compositie met twee rechte lijnen’ kwam ik echt een meditatieve lege ruimte binnen. Ik was buiten de tijd terwijl ik tegelijkertijd ook in een druk museum zat. Heel bijzonder was het. Die ervaring is zelfs als scène in de voorstelling terecht gekomen. Het publiek voelt het dan echt met me mee.’

Wil je nog een laatste wijze raad meegeven die je van Mondriaan leerde?

“De kunst is de weg naar het abstracte, het essentiële, het universele. Zij leert ons het innerlijke te zien en het uiterlijke los te laten.” Hiermee herinnert hij ons eraan dat het leven niet alleen draait om wat je met je ogen in de buitenwereld kunt zien, maar om wat je voelt, begrijpt en ervaart op een dieper niveau in je binnenwereld.’

‘Buiten de lijnen, het mysterie Mondriaan‘ is te zien in theaters door Nederland tot en met januari 2025. Julika geeft ook regelmatig Art Based Learning sessies in het Stedelijk museum, privé of voor een groep. Nieuwsgierig naar zo’n sessie? Stuur Julika een berichtje via info@julikamarijn.nl.