In het westen zien we de dood vooral als beangstigend; soms is het onderwerp zelfs taboe. Dat terwijl we allemaal weten dat de dood onlosmakelijk met het leven verbonden is. Alles wat leeft gaat door periodes van bloei, oogst, dood en vernieuwing. Eén van de belangrijkste maar ook moeilijkste momenten om dit te onthouden is wanneer je net een dierbare verloren hebt. Zorg je momenteel voor iemand die het einde van zijn of haar leven nadert, of heb je net afscheid van een naaste genomen? Dan vind je wellicht steun in de 10 praktische en verzachtende handreikingen in dit artikel.
Geruststellende inzichten over de dood voor wie midden in het leven staat
In de westerse wereld hebben we nog een lange weg te gaan als het gaat om openlijk, zonder angst over de dood spreken. Het Landelijk Expertisecentrum Sterven zet zich daarom in voor een ‘stervenscultuur’ in Nederland, gebaseerd op inzicht en vertrouwen. Dat betekent: aanvaarden dat sterven onderdeel is van het leven, de weerstand ertegen laten varen en het hele leven, met hoogte- en dieptepunten, omarmen. Het gevolg is meer openheid en minder krampachtigheid. Het Landelijk Expertisecentrum Sterven draagt bij met publicaties, verhalen, informatie en opleidingen.
10 x verzachtende handreikingen voor naasten
Door het onderwerp sterven beter bespreekbaar te maken hoopt het expertisecentrum onder andere mensen te ondersteunen die net een dierbare hebben verloren. Hieronder lichten we 10 van hun verzachtende handreikingen voor naasten uit.
- Neem de tijd. Er is geen enkele haast om een zorgverlener of uitvaartondernemer te informeren. Dit is een moment dat niet terugkomt; maak er gebruik van om deze tijd volledig te ervaren.
- Laat de gestorvene, indien mogelijk, een aantal uren rusten voordat met de laatste zorg wordt begonnen. Ook na de laatste uitademing gebeurt er nog veel op de subtielere niveaus.
- Vertel de gestorvene dat hij of zij dood is, dat hij of zij het leven heeft losgelaten en niet meer van de aarde is.
- Doe de laatste zorg zelf, al dan niet met een zorgverlener. Of verricht zelf kleine handelingen zoals scheren en aanbrengen van make-up of sierraden.
- Olie de handen als ritueel van dank voor handen die een leven lang hebben gezorgd en gewerkt.
- Baar, als dat mogelijk en voor betrokkenen wenselijk is, thuis op in een opgeruimde en schone omgeving. Zet als je het fijn vindt kaarsen of bloemen neer.
- Ga regelmatig bij de overleden dierbare zitten. Betrek ook (klein)kinderen hierbij, zonder het te forceren.
- Een sterfbed is een intensieve tijd en kan veel van je vragen. Zorg voor de nodige ondersteuning en tijd voor jezelf.
- Waken brengt je in een andere tijdsbeleving: je begeeft je op de grens van leven en dood. Wees je daarvan bewust wanneer je de buitenwereld weer ingaat.
- Rondom een sterven kunnen zich subtiele ervaringen en gewaarwordingen voordoen. Koester deze ervaringen; ze laten vaak een onuitwisbare indruk achter.
Troostend gedicht van Mary Elizabeth Frye
Heb je iemand dichtbij je verloren? Soms kan niets zo troostend zijn als kunst, in de vorm van gedichten, beelden of mooie muziek. Dit gedicht van Mary Elizabeth Frye mag niet ontbreken in je schatkistje met verzachtende woorden. Het herinnert je eraan dat iemand nooit écht weg is, en je zijn of haar aanwezigheid in de kleinste dingen kunt terugvinden.
Do not stand at my grave and weep;
I am not there. I do not sleep.
I am a thousand winds that blow.
I am the diamond glints on snow.
I am the sunlight on ripened grain.
I am the gentle autumn rain.
When you awaken in the morning’s hush
I am the swift uplifting rush
Of quiet birds in circled flight.
I am the soft stars that shine at night.
Do not stand at my grave and cry;
I am not there. I did not die.
Do not stand at my grave and weep,
I am not there, I do not sleep.
I am in a thousand winds that blow,
I am the softly falling snow.
I am the gentle showers of rain,
I am the fields of ripening grain.
I am in the morning hush,
I am in the graceful rush
Of beautiful birds in circling flight,
I am the starshine of the night.
I am in the flowers that bloom,
I am in a quiet room.
I am in the birds that sing,
I am in each lovely thing.
Do not stand at my grave and cry,
I am not there. I do not die.
Podcast tip: Leven met sterven
Sterven is misschien wel de meest intense vorm van leven. Door kennis en wijsheid te delen wil het Landelijk Expertisecentrum Sterven meer vertrouwen geven over het proces. In het verlengde hiervan ontwikkelde deze stichting een 7-delige podcast serie: Leven met sterven. In de serie komen 7 verschillende lagen van sterven aan bod: fysiek, emotioneel, mentaal, spiritueel, relationeel, goddelijk en het bewustzijn. Het stervensproces gaat namelijk veel verder dan wat wij op fysiek niveau kunnen waarnemen. Expert Ineke Visser geeft in elke aflevering een minicollege over de uitgelichte laag. Host Karen Kroonstuiver spreekt vervolgens een gast die over een schat aan ervaring met deze laag beschikt.
Video tip: Acceptance of Death, Alan Watts
Tenslotte willen we een korte inspirerende video met je delen, Acceptance of Death. Geloof ons: hij maakt je sprakeloos. Alleen al de stem van Alan Watts bezorgt je kippenvel. Watts (1915-1973) is een van de meest gelezen filosofen van de vorige eeuw en geniet tegenwoordig een ware cultstatus. Hij was gefascineerd door het boeddhisme, hindoeïsme en taoïsme en vervulde een belangrijke rol in het vertalen van het oosterse gedachtegoed naar het Westen. Watts attendeerde mensen lang voor de mindfulness hype ontstond al op het belang van het leven in het hier en nu. In dit prachtige filmpje vertelt Watts je waarom je de dood niet moet vrezen, maar accepteren.
