Eenzaamheid is een gevoel dat je als mens doorgaans zo snel mogelijk kwijt wilt raken. Het is pijnlijk, oncomfortabel en eng. Je verlangt naar verbinding en gaat op zoek naar remedies als vriendschap of fysiek contact. Maar volgens het boeddhisme leiden al die verleidelijke ‘uitwegen’ uiteindelijk weer terug naar dezelfde pijn die ervoor zorgde dat je op de vlucht sloeg. Wat als je stopt met ontsnappen en de eenzaamheid helemaal probeert te omarmen? Volgens Vajrayana-boeddhist Pema Chödrön breng je dan innerlijke rust en wijsheid pas écht dichtbij. Lees hieronder hoe dat zit.
Eenzaamheid: waarom het volgens het boeddhisme juist zo waardevol is
Als mens leer je dat het niet goed is om met lege handen te staan. Er wordt je van alles aangereikt om pijn mee te verdrijven: kennis, liefde, bezittingen, bewondering. Maar het boeddhisme leert in de eerste plaats dat alles vergankelijk is. Zo ook jouw geluk, en alles waar je dat geluk uit haalt. De remedies tegen eenzaamheid die zo effectief beloven te zijn, zullen je uiteindelijk dus alleen maar terugbrengen naar dezelfde lege staat van zijn. Pessimistisch? In tegendeel. Je eenzaamheid hoeft namelijk niet pijnlijk te zijn.
Koele eenzaamheid
Pema Chödrön schrijft dat brandende, pijnlijke eenzaamheid een poort is naar een ander soort alleen-zijn: ‘cool loneliness‘. Deze koele eenzaamheid is een staat van zijn die vol wijsheid en vertrouwen zit. Waarvan je niet eens wilt ontsnappen, omdat ze rust brengt. Alle momenten van lijden in je leven kunnen een poort zijn naar die kalmte, maar eenzaamheid ligt er extra dichtbij. Op die momenten voel je namelijk een hele belangrijke leegte. Weliswaar nog onder een laagje verdriet, maar je voelt haar wel. En volgens het boeddhisme liggen in die leegte de belangrijkste levenslessen verscholen.
Zijn met wat is
Als je je eenzaamheid nieuwsgierig aankijkt, ga je na verloop van tijd zien dat ze zichzelf verzacht. Het is als een wond die zichzelf heelt wanneer je hem laat ademen. Je begrijpt dat een lading aan externe remedies de wond alleen maar hadden verstikt en geïrriteerd. Meditatie is de plek bij uitstek om, letterlijk, met je eenzaamheid te gaan zitten. Mediteren leert je om je gedachten voorbij te laten zweven zonder erdoor meegesleept te worden. En daardoor worden ze steeds minder verleidelijk. Je plakt minder labels op je pijn, zoals ‘ik ben niet goed genoeg’, ‘niemand vindt me aardig’, of ‘mijn leven betekent niets totdat…’. Je laat de dagdromen over jouw perfecte leventje los. En juist omdat je niets doet, verstilt de onderliggende onrust die je eenzaamheid zo deed branden. Zenmeester Katagiri Roshi zei: ‘One can be lonely and not be tossed away by it.‘ Dit proces kost tijd en moed. Zitten met je eenzaamheid is een overwinning, zelfs al doe je het maar voor een seconde. Maar hoe vaker je het doet, hoe meer je zult zien dat je de leegte kunt dragen. Dat ze jou niet op magische wijze uitwist.
Discipline
Je overgeven aan de leegte doe je niet één keer. Nee, dat moet misschien wel een miljoen keer opnieuw. Je gedachten hobbelen namelijk maar door, en je bent en blijft een mens. Steeds maar weer probeer je de eenzaamheid toe te laten en te onthouden dat alle remedies die je kent, slechts tijdelijk werken. Dat vergt discipline en bereidheid. Om steeds weer terug te keren naar het hier en nu, stil te zitten en alleen te zijn. Om eerlijk tegen jezelf te zijn, je gedachten aan te kijken en ze voorbij te laten gaan.
De snoepjes laten staan
Maar naarmate je je leert ontspannen in de leegte, ontdek je dus dat ze minder akelig is dan je dacht. Alsof iemand zijn hand hief en jij, in plaats van direct te vluchten om te ontsnappen aan een klap, met open ogen blijft staan. De hand komt zachtjes neer op je hoofd en aait je. Was dat nou waar je bang voor was? Waarom rennen we hier met z’n allen zo hard voor weg? We kijken met grote glanzende ogen naar de snoepwinkel vol dingen die beloven ons gelukkig te maken. Ons eigen hoofd is net zo goed zo’n kleurrijk buffet. Misschien zijn je eigen gedachten wel de meest verleidelijke snoepjes om te laten staan. Toch probeer je het, en tot je grote verbazing voel je je opgelucht.
De aard van de leegte
Misschien denk je nu: Mooi verhaal, maar leegte is toch helemaal niet aantrekkelijk? Hoe kan het nou fijn zijn om je daaraan over te geven? Heel belangrijk in het Mahayana-boeddhisme is het concept van de Boeddhanatuur. In de Vajrayana traditie, die Pema Chödrön volgt, wordt dat begrip doorgaans uitgelegd als de verlichte ‘bodem’ van alles wat is. De werkelijkheid is niet neutraal, maar doordrongen van liefde en compassie. De leegte is geen zwart gat dat jou opslokt, maar onthult juist verlichting. Ton Lathouwers, zenboeddhist, schrijft: ‘Tegenover het vallen uit de vrijheid, door angst en verlamming, staat een totaal ander soort vallen, een vallen in de vrijheid door geloof en overgave. En vergeet niet: dit bodemloze vallen is dan ineens ook geen vallen meer, maar bewegen, eindeloos stromen in een leven zonder grenzen.’ Want, zoals de Russische schrijver Sjestov zei: ‘Waar je niet langer vaste grond onder de voet hebt, waar je niet meer kunt lopen, daar moet je wel vliegen.’
Meer lezen van Pema Chödrön
Pema Chödrön is een Amerikaanse boeddhistische non en leerling van de bekende Tibetaanse leraar Chögyam Trungpa Rinpoche. In haar boek Bevrijd jezelf van angsten en oude gewoonten schetst Pema een effectieve manier om om te gaan met tegenslag. Niet met boosheid en frustratie, maar met moed en compassie. Pema maakt helder wat we doen bij onverwachte, kleine teleurstellingen, moeilijkheden of pijn. Iemand heeft bijvoorbeeld kritiek op je werk, op hoe je eruitziet, of op je kind. Je reactie: iets in jou krimpt ineen, sluit zich. Boeddhisten noemen dit verschijnsel ‘shenpa’. Pema laat je kennis maken met een nieuwe manier om op shenpa te reageren. Stop even en open je hart, en ga op zoek naar moed en compassie om door te gaan. Bevrijd jezelf van angsten en oude gewoonten, Pema Chödrön, €19,99.
