Familiesystemen-expert: je wordt pas écht volwassen als je kind van je ouders durft te zijn

Het klinkt paradoxaal: je kunt pas volwassen worden als je kind van je ouders durft te zijn. En wat betekent volwassen zijn dan precies? In de workshops ‘Familieopstellingen’ die we eerder met Els van Steijn organiseerden, kwam deze vraag regelmatig naar voren. Vandaar dat we Els vroegen om in de materie te duiken. Ze is zo lief geweest om heel helder te verwoorden wat het betekent om een evenwichtige volwassene te zijn. Het houdt in dat je in staat bent om zowel de rol van slachtoffer als die van dader aan te nemen. Daarnaast vraagt het de bereidheid om je kindsgedrag loslaten en te gaan zien dat kwetsbaarheid én kracht beiden nodig zijn in je leven als volwassene. 

Familiesystemen-expert: je wordt pas écht volwassen als je kind van je ouders durft te zijn

Els: ‘Volwassen gedrag betekent voor mij dat iemand bereid is de consequentie van een keuze zonder klagen en mopperen te accepteren. Een kind, mogelijk in een volwassen lijf en volgens de wet meerderjarig, wil wel het zoete, maar niet het zure. Je eet dan de letterlijke of figuurlijke snoeppot leeg om vervolgens te klagen over buikpijn. Elke keuze die je in het leven maakt omvat positieve aspecten en heeft ook negatieve en minder aangename gevolgen, waarbij andere mensen vaak jouw rotzooi moeten opruimen. Als volwassene draag je de verantwoordelijkheid voor je eigen daden en accepteer je de blaren die jezelf hebt veroorzaakt. Ook heb je over het algemeen een realistische verwachtingspatroon. Ik vind het belangrijk om onderscheid te maken tussen volwassen en kinds-gedrag versus volwassen of juist ‘kind’ zijn. Veel kindsgedrag wekt bij mij de interpretatie op dat iemand onvolwassen is. Volwassen zijn betekent overigens niet dat je afziet van je speelsheid, je behoefte aan avontuur of dat je alleen maar serieus moet zijn (waarbij je jezelf ook nog eens extreem serieus neemt). Van een beetje zelfspot is nog nooit iemand slechter geworden. Dus bij volwassen zijn hoort ook groeien, vallen en opstaan en het verkennen en ontplooien van je potentieel.’

Wanneer spreek je volgens jou van een echt volwassen persoon?

Els: ‘Als je stevig op jouw eigen en unieke plek in de kindsbak van ‘de fontein’ staat, is de kans het grootst dat je je als een volwassene gedraagt. Dit klinkt mogelijk als abracadabra. De fontein is de metafoor die ik gebruik voor het biologische familiesysteem waar jij onlosmakelijk mee bent verbonden. Stel je een prachtige fontein voor met meerdere bakken water die elkaar bevloeien. Elk laag staat voor een generatie en de bakken onder elkaar staan voor de volgorde van de generaties. Degenen die er eerder waren, staat hoger. Jij staat altijd in de kindsbak onder de bak van je biologische ouders. Jouw kinderen staan weer in de bak onder je. Je staat in de kindsbak in volgorde van geboorte inclusief halfbroers en zussen, miskramen en geaborteerde kinderen. Op jouw eigen en rechtmatige plek ontvang je de onzichtbare kracht van de fontein, die zo essentieel is om je krachtig, levendig en voldaan te voelen.

Jouw plek in de fontein

In je familiesysteem zitten wetmatigheden die nog niet algemeen bekend zijn, maar als je ze kent kun je ze voor je laten werken in plaats van tegen je. Door deze wetmatigheden ontstaan dynamieken en bijbehorende patronen, die zich herhalen in je dagelijkse huidige leven. Vaak sta je niet op jouw plek in de fontein en ben je mogelijk ‘opgestegen’ naar de bak boven je ouders om voor hen te zorgen, dan wel om hen te ontzorgen. Je neemt dan verantwoordelijkheid over die niet van jou is. Dat patroon zet zich door in je dagelijkse leven. Je wordt dan als een heel verantwoordelijk persoon gezien die (te)veel hooi op de schouders kan nemen, maar vaak alleen voor de ander en niet voor jezelf. Dat noem ik onverantwoordelijk. Je gaat dan over je eigen grenzen heen en vergeet jezelf. Je kunt immers alleen maar geven wat je hebt, anders moeten anderen voor jou gaan zorgen. Iets wat jij steeds ook hebt gedaan.

Gepaste verantwoordelijkheid dragen

Juist door op jouw plek in de fontein te blijven staan als kind van je ouders of als ouder van jouw kinderen, leer je de gepaste verantwoordelijkheid te dragen. Je kan dan pas goed het schuldgevoel uithouden, waarbij het jou goed gaat en je het jezelf goed laat gaan terwijl dat met dierbare mensen om je heen niet altijd het geval zal zijn. Dat hoort bij volwassen zijn’.

Het lijkt krom, volwassen worden door kind van je ouders te worden; kun je dit uitleggen?

Els: ‘In mijn boek beschrijf ik redenen waarom je niet op jouw plek staat op de fontein. Een eerste reden is dat je verantwoordelijkheid hebt overgenomen die niet van jou is. Je hebt de valse hoop en illusie dat je iets kunt oplossen wat niet van jou is. Dat lukt per definitie niet, want de wetmatigheid is dat je alleen kunt dragen wat van jou is. Als je verantwoordelijkheid gaat overnemen die niet van jou is verzwak je uiteindelijk zowel jezelf en de ander. Je ontneemt de ander ook de kans om bij zijn veerkracht te komen. Je gelooft in sprookjes en dat je over magische krachten beschikt, die ervoor zullen zorgen dat alles goed komt. Keep on dreaming. Je vertoont dan kindsgedrag. Juist door je nederigheid te erkennen en los te laten wat niet van jou is, daal je af naar jouw plek in de fontein en word je volwassen. Je hebt geleerd om om te gaan met ‘wat is van mij en wat van de ander’.

De fontein houdt geen rekening met ethiek

Een tweede reden waarom je van je plek gaat en daarmee kindsgedrag vertoont, is dat je een oordeel hebt over de bakken boven je in de fontein (met name je ouders) waardoor je uit verbinding met hen gaat. Het lastige is dat je wel gelijk kunt hebben dat je ouders raar, onhandig of onmachtig waren, alleen houdt de fontein geen rekening met ethiek. Je zegt eigenlijk dat je ouders niet goed genoeg voor je zijn. Je gunt ze de plek niet. Je gaat boven hen staan in de fontein, waardoor je jouw deel van de stroming van de fontein niet opvangt en je alles op eigen kracht moet doen, want zelden is iemand goed genoeg voor je. Ook zul je ten diepste niet tevreden zijn over jezelf. Je ouders hebben gegeven wat ze je konden geven. Als ze meer hadden kunnen geven, hadden ze dat gedaan. Als jij je ouders afwijst, blijf je kind, of anders geformuleerd ‘een arrogante puber’. Daar kleeft geen volwassenheid aan. Pas als jij de package deal kunt aannemen die je ouders zijn, word je volwassen. De pacakage deal is al het mooie, al het minder mooie en alles waar je naar verlangt maar nooit zult krijgen. Kortom, je wordt pas écht volwassen door in de kindsbak onder je ouders op jouw eigen plek te gaan staan, hoe tegenstrijdig dat ook klinkt.’

Wat kenmerkt een volwassene die is blijven hangen in ‘kind-patronen’?

Els: ‘Het kan twee kanten opgaan. Of je maakt je te groot en belangrijk waardoor je jezelf overschat. Of je maakt jezelf te klein en machteloos. Bij het jezelf te groot en belangrijk maken zeg je eigenlijk dat de ander nog niet goed genoeg is waardoor jij het maar weer op moet lossen. Dit kan zowel vanuit een kritische houding, als vanuit een beschermende rol. Hoe dan ook is de onderliggende overtuiging ‘ik weet beter wat goed voor jou is dan jezelf’. Dit kan ook uitmonden in een redders-complex. De kunst is om te doen wat noodzakelijk is. Niet meer en niet minder. Dit betekent niet dat je niet meer voor een ander klaar hoeft te staan, maar wel met een gepaste houding die waardigheid laat aan iedereen. Hierbij mag je ook alleen maar geven wat je hebt, anders put je jezelf uit.

De slachtofferrol

De andere kant van het kind-patroon spectrum is dat je te timide, onzeker en machteloos blijft. Je verzucht dan ‘dat mij dit weer moet overkomen, heb ik weer’. Of je negeert iets dat speelt omdat je het te spannend vindt om er iets van te zeggen en ondertussen wel klagen en zuchten. Een kind-patroon is ook vanuit je onzekerheid jezelf wegstoppen, in plaats van aankijken wat je aan hebt te kijken waardoor je steeds in dezelfde patronen vervalt. Alleen als je iets op een echt andere manier gaat doen, krijg je een ander resultaat. Zie ook het eerder verschenen artikel over dader en slachtofferschap. Sommige mensen roepen dat ze het zo belangrijk vinden om het kind in zichzelf niet te verliezen. Daarmee blijf je in het verleden hangen en ervaar je angst voor het leven in het hier en nu.

Het gewicht van secundaire emoties

Tot slot, een belangrijk aspect in kindsgedrag is ook dat je andere opzadelt met de gevolgen van jouw onvermogens. Dat is jouw letterlijke of figuurlijke rotzooi of het hanteren van jouw secundaire emoties, gepieker of gezeur. Die reageer je vaak af op je dierbaren. Secundaire emoties maken je niet schoon van binnen maar dekken alleen iets af wat je feitelijk zou moeten aankijken, maar te pijnlijk is. Begrijp me goed, mensen met beperkingen mogen op ons rekenen. Maar van een volwassen mens die zelfstandig kan zijn, mag je verwachten dat hij zijn eigen broek kan ophouden. Uiteraard mag je ontvangen wat er is, maar maak er geen misbruik van.’

Wat is er volgens jou voor nodig om een gezonde volwassene te worden?

Els: ‘Het meest simpele antwoord is je lot aankijken. Het lot omvat alle omstandigheden waardoor je tot op de dag van vandaag geworden bent zoals je bent. Dat zijn alle mooie zaken die je hebt ontvangen of afgedwongen, maar ook het zware en minder mooie dat je ten deel is gevallen. ‘Ja’ zeggen tegen je lot en je antwoord vinden op jouw levensvragen en thema’s geeft altijd kracht. We denken vaak dat wegkijken of de oorzaak bij anderen leggen makkelijker is. Mijn ervaring met al mijn cliënten is dat de realiteit, hoe zwaar die ook is, het meest helend is. Omdat je jouw lot aankijkt, kun je het dragen. Want wat van jou is, is binnen je bereik. We ervaren vaak wanhoop omdat iets niet op te lossen is. Dat klopt, want het is niet van jou. Of je moet je aan een diep verlies overgeven. Wat van jou is, is het ervaren en uithouden dat je geen invloed hebt en dat het je pijn doet en dat het je verdrietig en kwetsbaar maakt. Dat moet je op emotioneel niveau doen. Op primaire emotioneel niveau wel te verstaan. Dat zijn de emoties die verbonden zijn aan een gebeurtenis of een wond.  Hoe je om kunt gaan met je primaire emoties wordt omschreven in dit artikel en in mijn boek ‘De fontein, vind je plek‘.

Daderschap en schuld als deel van het leven

Om een gezonde volwassene te zijn moet je leren om met schuld om te gaan. Alleen een kind denkt dat het uit de dynamiek van goed en kwaad kan blijven. Als volwassene weet je dat je je soms schuldig moet maken om verantwoordelijkheid voor je eigen leven te nemen. Met schuld bedoel ik niet de wet overtreden en het criminele pad opgaan. Stel, je wilt je liefdesrelatie verbreken. Soms ontwijk je die stap omdat je je schuld niet uit kunt houden, want je weet dat je ex-partner dan volledig van slag is. Een volwassene weet dat daderschap en schuld bij het leven hoort.’

Welke obstakels kunnen je van deze groei weerhouden?

Els: ‘De hindernissen kunnen van alles zijn en vaak heeft het te maken met je eigen betweterigheid en koppigheid. Hoe jij iets doet of ziet is ‘de waarheid.’ Met een beetje pech heb je ook nog ‘een mening’ over iemand die iets op een andere manier doet dan jijzelf en dan heb je weinig aan vrienden die je altijd bevestigen. Concentreer je op jezelf in plaats van op de ander. Vaak zie je de balk niet in je eigen ogen, maar wel de splinter in het oog van de ander. Doe geen moeite om beter te worden dan anderen. Probeer beter te worden dan jezelf, aldus William Faulkner. Leven en laten leven. Blijf openstaan en nieuwsgierig. Doe waar jij goed in bent, en luister naar mensen die doen waar zij goed in zijn.

De kust is veilig

Als sprake is van traumatische gebeurtenissen, zoek dan desgewenst professionele hulp, want bij bepaalde triggers schiet je altijd in ‘ingegraveerd grammofoonplaat’-gedrag. Dat houdt je tegen in je groei. Vergeet vooral niet dat jij nu de meest recente versie van jezelf bent. Die jongere versie van jezelf vond iets destijds ingewikkeld en niet om uit te houden, waardoor je verstarde en mogelijk minder effectief gedrag hebt vertoond. Jij bent echter de versie van nu; die heeft veel meer hulpbronnen ter beschikking dan die jongere versie. De kust was destijds wellicht niet veilig genoeg, maar de situatie kan zich in de huidige realiteit positief gekeerd hebben.’

Hoe kunnen je ouders je hierin ondersteunen?

Els: ‘Ouders kunnen op elke leeftijd behulpzaam zijn om je zelfvertrouwen te laten opbouwen. Curling-ouders, die alle obstakels wegnemen, zodat het kind zogenaamd ongestoord en veilig kan leven en nooit teleurgesteld zal zijn, helpen niet bij het volwassen worden. Hoe weinig weerbaar wordt een kind daardoor. Wees als ouder behulpzaam door soms juist niet te helpen, maar door alleen maar aan te moedigen of als vangnet te fungeren. Dan kan een kind een succes alleen maar aan zichzelf toeschrijven. Dat zorgt voor zelfvertrouwen.

Stel vriendelijke grenzen

Durf ook grenzen te stellen, want dan krijgt een kind deze vaardigheid meestal ook beter onder de knie. Reële grenzen geven duidelijkheid en zijn daarmee vriendelijk. Een constant gevecht over waar de grens ligt, is doodvermoeiend en maakt dat een kind geen goed of schoon geweten ontwikkelt. Als altijd alles mag, leert een kind niet wat een goed geweten of een slecht geweten is. Een simpel voorbeeld: als je twee koekjes uit de koektrommel mag eten, heb je een schoon geweten. Dat voelt aangenaam en levert ook zelf-respect op. Als je meer dan twee koekjes eet voel je je schuldig. En daarmee ontstaat vaak een zelfcorrectie. Als je dit voorbeeld naar een bredere context trekt, ontwikkelt een volwassen mens een kompas waardoor het zichzelf als volwassen mens kan corrigeren. Dat is uitermate nuttig als je je als een volwassen mens wilt gedragen. Leer een kind ook ‘uitgestelde behoefte bevrediging’. Hiermee leer je een kind om een minder kort lontje te hebben. Frustratie, niet alles (direct) hebben en imperfectie horen ook bij het leven. Hoe beter ze leren om daarmee om te gaan, hoe mooier het leven is.’

Wil je een oefening delen die je hierbij kan helpen?

Els: ‘Zet jezelf niet gevangen in verzet tegen het onvermijdelijke. Accepteer wat er is. Dat is onderdeel van volwassen-gedrag. Als oefening kun je een mini-opstelling doen. Zoek een rustig plekje in huis en ontspan door een paar minuten je ademhaling te volgen. Markeer op de vloer met een A4-tje jouw lot. Dat zijn alle omstandigheden waardoor jij tot op de dag vandaag geworden bent wie je bent. Ga op 2 meter afstand staan van het lot en kijk wat er in je lichaam gebeurt. Laat je helemaal leiden door de beweging in je lichaam en niet door je ratio. Draai je naar je lot toe en kun je het aankijken of kijk je weg? Welke gevoelens komen op? Verkramp je? Alles is goed. Als het lukt om te blijven kijken, voel dan wat er in je lichaam gebeurt. Als je naar je lot kunt kijken, zeg dan de woorden ‘ja, jij bent mijn lot en je hoort bij mij’. En zeg daarna in alle rust ‘alsjeblieft’ en ‘dank je wel’.’

Is er nog een laatste wijze raad die je ons mee wil geven?

Els: ‘Madeleine L’Engle heeft een interessante observatie gedaan: ‘Toen we kinderen waren dachten we dat als we volwassen waren niet meer kwetsbaar zouden zijn. Maar volwassen worden, is juist je eigen kwetsbaarheid accepteren’. Sterk en kwetsbaar zijn horen bij elkaar als een dualiteit. Tezamen is dat ‘stevig’ zijn. Dat is in mijn optiek volwassen zijn. En durf daarbij te leven. Sommige van ons moeten overleven. De meeste mensen onder ons worden geleefd. Levenskunst is de moed hebben om het ideaal los te laten en je eigen waarheid te formuleren, waarbij je anderen in hun waarden laat en hen hun plek gunt. Als je je vastklampt aan ideaalbeelden blijf je aan de oppervlakte van je potentieel. Durf jezelf te laten zien en durf te falen. Dit maakt kwetsbaar en sterk. Zo zorg je voor de kennismaking met wie je in essentie bent. Onder de maat zijn is gekoppeld aan gevoelens van schaamte. Boven de maat zijn is verbonden met totale schaamteloosheid. Als je weet wie je bent, weet je ook welke daden bij je passen. Je gaat dan uit van je eigen maat. Je hierin veilig voelen, maakt je volwassen.  Volwassen zijn levert meer vrijheid op dan kind zijn. Juist het commitment als volwassen aan jezelf en je dierbaren geeft je vrijheid omdat je er zelf voor kiest.’Kijk voor meer info over Els op elsvansteijn.nl. Haar boeken zijn verkrijgbaar via Bol.com

Meer lezen van Els van Steijn:

1. Familiesystemen-expert: dit is hoe je relatie met je vader doorwerkt in jouw leven
2. Dit is de complexe dynamiek tussen broers en zussen in je familiesysteem
3. Familiesystemen-expert Els van Steijn: waarom een gezonde relatie begint bij kunnen ontvangen
4. Dader of slachtoffer: met welke rol identificeer jij je onbewust?
5. Dit is waarom de wortels van een verslaving vaak ontspringen in je familiesysteem 
6. Familiesystemen expert: zo weet je of jij emotioneel afwezige ouders hebt en wat daarmee te doen
7. Overgewicht: dit is de invloed van jouw familiesysteem op de weegschaal