Waarom we onze kinderen meer moeten betrekken bij de dood

De dood is iets waar we in de westerse wereld het liefst zo min mogelijk aan denken. Alleen al de gedachte aan het verliezen van een dierbare doet ons huiveren. Toch brengt de dood ook waardevolle levenslessen met zich mee. Susanne Duijvestein (1986) is zelfstandig begrafenisondernemer. Juist door dagelijks bezig te zijn met de dood staat ze volop in het leven en krijgt ze de mooiste inzichten van mensen die op het punt staan om over te gaan. Voor Holistik schreef ze dit prachtige artikel over waarom we onze kinderen zouden moeten betrekken bij de dood.

Waarom we onze kinderen moeten betrekken bij de dood

Susanne: Het vogeltje lag op de rand van de stoep. We fietsten langs en mijn dochtertje merkte het diertje op. “Mam, een vogeltje! Dat dood is!” We stopten om het samen te onderzoeken. Het was een pimpelmeesje. Prachtig geel met blauw en een wit maskertje. Zachte donsveertjes, helemaal gaaf, het was nog maar net dood. Zonder aarzelen pakte mijn dochtertje het vogeltje op en hield het zorgvuldig met twee handjes vast. Ze aaide het pluizige buikje. Het hoofdje viel slap naar beneden. “We gaan je begraven, lief vogeltje”, zei ze. Samen verpakten we het vogeltje in een papiertje voor de reis naar huis.

Bewust betrekken bij de dood

Ik sluit niet uit dat het beroepsdeformatie is, maar ik betrek mijn dochtertje heel bewust bij de dood. Soms denk ik dat het misschien iets te ver gaat, bijvoorbeeld als ze bij het tekenen van een poppetje de toelichting geeft dat al zijn vriendjes zijn doodgegaan, of als ze plotseling uit het niets kan beginnen over de hemel. Of over het vuur, waarmee ze niet de hel bedoelt maar cremeren. Soms begint ze erover te midden van een feestje met andere mensen en kinderen. Een beetje awkward misschien, maar vooral zijn dit soort momenten een heel goed teken dat ze zich vrij voelt om de wereld van de dood te begrijpen. Iets waar ik vurig voor pleit.

Sterrenstof

Op Instagram komen de hashtags steeds vaker voorbij, althans in mijn feed: #deathpositiveparenting en #deathisnormal. Van allerlei kanten wordt benadrukt hoe belangrijk het is om kinderen te betrekken bij de dood: psychologen, ecologen, uitvaartondernemers. De dood is onze onvermijdelijke natuur, maar in onze westerse cultuur lijkt de wereld te draaien om succes, winnen, groei en vooruitgang. Met amper ruimte voor stilstaan, achteruitgang en verlies. Terwijl het leven óók hierom gaat. Als wij onze kinderen niet leren dat bij voorspoed ook tegenspoed hoort, dat de zon schijnt en de regen valt en dat al het leven op de planeet tijdelijk is, net als alles in het universum, dan missen ze de essentie van het leven. Hoe het leven op onze planeet in elkaar zit en dat we allemaal sterrenstof zijn, is bovendien prachtig om een kind uit te leggen. Dood is bron voor nieuw leven. Als een dier dood gaat in het bos dan is het voedsel voor organismen uit alle rijken: voor andere dieren, bacteriën, schimmels en planten. De dood doet leven.

Biodiversiteit

Weinig mensen zal de discussie zijn ontgaan over de Oostvaardersplassen. Dat dit zo fel opliep, heeft alles te maken met onze verstoorde verhouding tot de natuur en de dood. We zijn compleet vergeten hoe wreed de natuur kan zijn. En tegelijk wonderschoon. De dood hoort erbij en is belangrijk voor een gezonde ecologie en biodiversiteit. We lijken altijd geneigd om de dood te willen opruimen. Dode plantjes in onze tuin, een dode boom, dode diertjes: we halen het weg uit ons zicht zodat we een strak aangeharkt gazonnetje hebben. Hartstikke artificieel en we beseffen ons niet dat we daarmee enorm veel leven ontnemen. De laatste jaren zijn allerlei natuurorganisaties samen met Wageningen Universiteit aandacht gaan vragen voor het belang van het laten liggen van de dood. En in het bijzonder kadavers. De dood van het ene dier betekent leven en zelfs overleven van het andere dier. Zo zijn er niet alleen vossen, zwijnen en vogels, maar ook talrijke insecten, schimmels en planten die hiervan smullen. Deze aaseters hebben bovendien een belangrijke functie in het verspreiden van voedingsstoffen via hun poep.

Dode dieren

Hoe de natuur werkt, en hoe belangrijk de dood is voor een gezonde omgeving, is een prachtig verhaal. Een aanleiding om dit te vertellen, is zo gevonden: kinderen zijn gefascineerd door dode dieren. Als ze een dood diertje vinden, willen ze ernaar kijken, laten ze het anderen zien en vertellen ze erover. Ook al vinden ze het misschien griezelig. Hét moment om als volwassene meer uit te leggen over de dood en het leven. Er normaal over te doen en niet krampachtig verhullend. Een vader vertelde me laatst dat zijn zoontje een dode vogel had gevonden. De vader wilde zijn vijfjarige graag nog in onschuld laten en zei dat hij wel even zou kijken. Toen hij terug kwam, hield hij zijn zoontje voor dat de vogel toch levend bleek en was weggevlogen. Eind goed al goed. Uiteraard werd het in het hoofd van het jongetje alleen maar onduidelijker. En het was een gemiste kans om hem iets prachtigs te leren. En bovendien een gemiste kans om zichzelf weer eens heel gezond met de dood te verbinden.

Stagnerende rouw

Want door het verhaal aan kinderen te vertellen, helpen we ook onszelf. De dood is in onze cultuur decennialang stelselmatig weggestopt. Na het collectieve trauma van de Tweede Wereldoorlog hebben we dood en verderf een groot taboe laten worden. Pas geleden nog hoorde ik weer een verhaal van een ouder iemand, die vertelde dat ze op jonge leeftijd haar vader verloor maar niet bij de uitvaart mocht zijn. Van haar eigen vader! Uitvaarten zijn niet het domein voor kinderen, was een hardnekkig heersende opvatting. Met stagnerende rouw en grote trauma’s tot gevolg. We komen dus van ver. Nu zijn we een paar generaties verder en gelukkig zijn we langzaam aan het genezen. Voor de volgende generatie kunnen we het alleen maar weer beter doen. Bij uitvaarten die ik begeleid, besteed ik altijd aandacht aan kinderen. Ik help ze eigen rituelen te maken, beantwoord al hun vragen en help ook vooral hun ouders om hun kramp los te laten. Over het betrekken van kinderen bij de dood kan ik heel duidelijk zijn: wees open, antwoord eerlijk, uitgebreid en met aandacht. Het woord om te gebruiken is ‘dood’ en niet ‘slaap’. Kinderen stellen de mooiste vragen over de dood. Onbevangen, ontroerend. Hun prachtige manier van bevragen helpt ook onszelf als we er bewust en open mee omgaan.

Pimpelmeesje

We kunnen niet vroeg genoeg beginnen. Hoe eerder we ons verbinden, hoe beter we ermee om zullen gaan als de dood ooit op ons pad komt. Dus ga op kadaverzoektocht in de bossen, vertel de verhalen over voorouders die zijn overleden, besteed aandacht aan dat dode vogeltje op straat. Toen mijn dochter en ik thuis kwamen, wikkelden we het pimpelmeesje in een restje zijde. We vonden een perfect kartonnen doosje in de kast, met een schuiflaatje waar het vogeltje precies in paste. We plukten kleurrijke bloemblaadjes en versierden het meesje ermee. Buiten zochten we een mooi plekje voor het graf en maakten een kuiltje. Toen het vogeltje er in lag, luisterde ik vol ontroering naar de laatste woorden van mijn driejarige peuter. “Rust zacht in de hemel, lief vogeltje.”

Meer lezen van Susanne Duijevestein

Dit zijn de wijze lessen die we kunnen leren van rouw
Opruimen voor je doodgaat: de Zweedse kunst van döstädning
Waarom de dood jouw belangrijkste raadgever is in het hier en NU