Levensscript: zó ontrafel je jouw (beperkende) onbewuste levensplan

Wist je dat 95% van je denken en handelen wordt aangestuurd vanuit je onderbewustzijn? Het onderbewustzijn staat bij veel mensen bol van de overtuigingen over jezelf, anderen en de wereld die lang niet altijd helpend zijn. Samen kunnen die overtuigingen een ‘levensscript’ vormen. Een levensscript (een concept uit de Transactionele Analyse) kun je zien als het draaiboek voor jouw leven, het onbewuste plan dat – meestal zonder dat jij het doorhebt – jouw gedachten, verlangens en keuzes vormgeeft. Het goede nieuws is dat je je bewust kunt worden van beperkende levensscripts én je los kunt maken uit hun grip. Hoe je dat doet? Daar vertelt psychotherapeut Almut Schmale-Riedel je alles over in haar boek Doe jezelf niet tekort. Hieronder vind je alvast een voorproefje. 

Levensscript: zo ontrafel je jouw (beperkende) onbewuste levensplan

Een levensscript ontwikkel je in je vroege ontwikkelingsfasen, voornamelijk in de eerste 7 jaar van je leven. Voorbeelden van (beperkende) scriptboodschappen zijn:

• Ik ben niet gewenst.
• Ik mag geen eigen behoeften hebben.
• De wereld is gevaarlijk.
• Ik mag niet mezelf zijn.
• Ik mag geen kind zijn.
• Ik mag niet groot worden.
• Ik ben anders en hoor er niet bij.
• Ik mag niet seksueel zijn.

Het zal je niet verbazen dat de vorming van zo’n script sterk beïnvloed wordt door je ouders, verzorgers en andere belangrijke mensen in je leven. Als kind krijg je van hen verschillende soorten boodschappen mee: over wie je bent en hoe je in elkaar zit, en over wat je moet doen en wat je wel en niet mag voelen. Als mens hebben we de behoefte om tijd, ruimte en verhoudingen te structureren zodat we daar steeds onze ervaring van de werkelijkheid aan kunnen toetsen. Een levensscript heeft precies die functie voor een kind. In Doe jezelf niet tekort kun je lezen hoe scripts zich precies ontwikkelen in verschillende belangrijke ontwikkelingsfasen van een kind.

Scripts als overlevingsstrategie

Scripts worden niet alleen beïnvloed door eenmalige opvallende ervaringen, maar vooral ook door terugkerende kleine teleurstellingen of afwijzingen. Een levensscript kan opvattingen bevatten over werkelijk elk aspect of thema in je leven en ook elk aspect van je leven beïnvloeden. Op een constructieve, maar ook op een destructieve manier. Als een levensscript erg beperkend is kan het leiden tot psychische en fysieke klachten. Toch mag het, schrijft Schmale-Riedel, in de eerste plaats gezien worden als een slimme overlevingsstrategie van een klein kind. Scriptovertuigingen helpen kinderen om zich in hun kleine wereld te oriënteren. Ze weten daar de weg, omdat ze hun verklaringen hebben gevormd voor wat er om hen heen en met hen gebeurt. Zo kunnen ze beter omgaan met hun onzekerheid en angst bij zoveel nieuwe indrukken. Bovendien helpen ze hen om basisbehoeften zoals menselijke verbinding te vervullen, en beschermen ze hen bijvoorbeeld tegen conflicten met hun ouders of verzorgers.

Gevoelde ervaringspatronen

Hoewel je je gedurende je leven vaak bewust wordt van bepaalde patronen en deze misschien ook aan ervaringen uit je jeugd kunt linken, blijven levensscripts grotendeels onbewust. Dit komt mede omdat aspecten ervan stammen uit je allereerste ontwikkelingsjaren, waarin je nog niet over taal beschikte. Dus bevat je script vaak bepaalde gevoelde ervaringspatronen, die in je volwassen leven ook in die gedaante kunnen terugkeren (in plaats van in de vorm van heldere gedachten of overtuigingen). Soms kan het daardoor onmogelijk voelen om ervan los te komen. Maar gelukkig zijn er verschillende methodes ontwikkeld om met levensscripts te werken.

Existentiële grondhoudingen

Je kunt je misschien voorstellen dat beperkende opvattingen die wortels hebben in de basis van jouw psychologische ontwikkeling complexe gevolgen kunnen hebben. Een kind trekt uit bepaalde opvattingen bijvoorbeeld conclusies en besluit dan ook hoe daarmee om te gaan, bijvoorbeeld door te proberen zichzelf onzichtbaar te maken. Uit een script volgen ook bepaalde algemene ‘existentiële grondhoudingen’. De Transactionele Analyse onderscheidt er 4:

1. Ik ben oké, en jij bent oké.
2. Ik ben niet oké, maar jij bent oké.
3. Ik ben oké, maar jij bent niet oké.
4. Ik ben niet oké en jij bent niet oké.

Almut Schmale-Riedel illustreert aan de hand van het volgende alledaagse voorbeeld hoe deze overtuigingen in de praktijk kunnen terugkomen:

1. ‘De leerkracht heeft precies de aangekondigde sommen opgegeven, en ik ben eigenlijk heel tevreden met mijn cijfer, omdat ik er ook niet zo veel voor geleerd had.’ (Een realistische versie van grondhouding 1.)
2. ‘Ik begrijp eigenlijk nooit wat de leerkracht wil weten. Ik ben er gewoon niet goed in.’ (Grondhouding 2.)
3. ‘Ik had een goed cijfer kunnen krijgen, wanneer de leerkracht niet van die stomme sommen had opgegeven.’ (Grondhouding 3.)
4. ‘Ik kan sowieso niet rekenen, en de leerkracht kan het ook niet uitleggen, en waar heb je die onzin eigenlijk ook voor nodig.’ (Grondhouding 4.)

Ze schrijft hierover: ‘Natuurlijk wisselen mensen in het dagelijks leven van tijd tot tijd of in bepaalde situaties van houding. In de regel hebben mensen echter, op grond van hun script, een voorkeurshouding.’ Welke existentiële grondhouding herken jij bij jezelf?

Lees verder in ‘Doe jezelf niet tekort’

In dit boek kun je verder lezen over hoe levensscripts zich uiten bij volwassenen, hoe je je er bewuster van wordt en hoe je beperkende scripts doorbreekt. Doe jezelf niet tekort, €25 via Bol.com.