Weduwe worden: deze inzichten geven houvast na het verlies van je levenspartner

Of het nu gebeurt als je 80 of 40 bent: weduwe worden haalt de vaste grond onder je voeten vandaan. Hoe ga je verder na het verlies van je maatje, wat zijn de moeilijkste momenten en hoe kan de omgeving je pijn verzachten? Dat onderzocht auteur Lisette Schuitemaker in haar boek Weduwen, hoe werkt dat? Ze vroeg verschillende weduwen naar hun rouwproces. Hieronder deelt ze een aantal inzichten uit deze gesprekken, die waardevol zijn voor zowel weduwen als omstaanders. 

Weduwe worden: deze inzichten geven je houvast na het verlies van je levenspartner

Lisette: ‘Ik denk dat we allemaal wel weduwen kennen. Toen ik jong was, waren dat mijn oma’s. De een was hertrouwd, de ander was meer dan de helft van haar leven alleen. Ik kende haar niet anders en heb er als kleinkind niet zo bij stilgestaan hoe dat voor haar was. Nu is mijn moeder al ruim twaalf jaar weduwe. Zo zie ik van dichtbij hoe bizar het is dat je van de ene op de andere dag nooit meer met elkaar in bed ligt. Mijn vader verzon altijd reisjes, mijn moeder liet zich verrassen. Samen zaten ze in een museumclub en een bridgeclub waar steeds meer mannen wegvielen. Aan mijn moeder en haar vriendinnen zie ik dat je aan het einde van je leven, als je al niet meer in je allerbeste doen bent, nog een groot werk moet verrichten. Je verliest je vertrouwde metgezel, je lief.

Als het verlies vroeger komt…

En bij een aantal van ons gebeurt dat niet aan het eind van ons leven, maar al veel eerder. In mijn hoofd maak ik vaak lijstjes en zo zat ik op een dag te tellen hoeveel vrouwen ik al kende die hun lief hadden verloren. Aan twee handen had ik niet genoeg. Dat schokte me. Ik dacht dat het verlies van mensen die ik goed ken later zou komen. Maar toen wilde ik wel graag weten wat ik voor deze vriendinnen en kennissen zou kunnen doen.’

Hoeveel vrouwen heb je voor dit boek gesproken?

Lisette: ‘‘In het boek komen vijftien vrouwen aan het woord. Ik had geen standaard vragenlijst maar liet ze praten waar zij over wilden praten. Daarop heb ik het boek gebaseerd. Ze komen niet allemaal in elk hoofdstuk voor, simpelweg omdat de een over het ene onderwerp veel te zeggen had terwijl de volgende een ander aspect mooi belichtte. Samen vertellen ze vanuit hun eigen beleving hoe ze na de dood van hun lief hun leven opnieuw uitvonden. Over dat eerste jaar waarin je in de mist van je verlies zo veel moet regelen. Over wat, ook na jaren en ook als ze echt wel weer gelukkig zijn, moeilijk blijft.’

Zijn er veel overeenkomsten in de verhalen van de weduwen?

Lisette: ‘Ja en nee. Er zijn wel patronen, maar iedereen beleeft de rouw op haar eigen manier en de rouw heeft, zo lijkt het wel, ook voor iedereen een eigen programma. Soms lijkt het verdriet weg. En dan ineens is het er weer in volle hevigheid… Zomaar, schijnbaar uit het niets lijken ze dan weer terug bij af, of niet helemaal bij af, maar toch nog nergens terwijl ze al ergens waren. De ’teruglussende tijdlijn’ heb ik dat genoemd. Een overeenkomst is ook dat de buitenwereld al snel weer met andere dingen bezig is. Terwijl de weduwe nog middenin het verdriet zit, kan ze met haar verhaal niet meer echt terecht bij goede vrienden en familie. Dat vond ik wel schokkend om te horen.’

Kun je iets vertellen over de verschillen in rouw tussen de weduwen die jij hebt gesproken?

Lisette: ‘Er is natuurlijk een verschil tussen iemand die na 40 jaar samenzijn haar man verliest en iemand met nog relatief pril geluk. Het verdriet is niet minder diep of groot, maar wel de manier waarop het verdere leven door de dood getekend wordt. Ook zie ik een verschil tussen vrouwen die geloven dat er voor en na het leven hier op aarde nog iets is en degenen die denken dat het met de dood uit en over is. Een longarts die ik ken, zegt altijd dat mensen sterven zoals ze geleefd hebben. Zo zie ik dat met de weduwen ook. Ze rouwen zoals ze in het leven staan.’

Heb je verrassende dingen ontdekt?

Lisette: ‘We kunnen ons wel voorstellen hoe verschrikkelijk vreselijk het is om je lief te verliezen, maar toch bevat het boek 3 voor mij onverwachte hoofdstukken. Eentje gaat over het contact dat een aantal vrouwen over de dood heen met hun lief ervaarde. De een praatte in het begin voortdurend met haar man. Bij de ander stond in de keuken de radio aan als ze ’s ochtends beneden kwam. Bij een derde knalde er ineens muziek uit de installatie – en zo kwam er een boodschap van gene zijde. Ook een vrouw die helemaal niet gelooft in een bestaan na de dood, schreef haar man een brief over wat ze aan het doen was. Ze vond dat zelf gek, maar wat is gek als zoveel mensen hetzelfde doen?

Het moeilijkste moment

Een ander hoofdstuk gaat over het moeilijkste moment – bijvoorbeeld iets waar ik een weduwe nog nooit naar heb gevraagd, maar wat ik voortaan wel zal doen. De therapeut van een van de weduwen zei dat iedereen zo’n moment heeft. Het kan een periode van het jaar zijn, zoals kerst. Voor een ander is het de zaterdag wanneer ze samen zo heerlijk konden aanrommelen.’

Weduwewinst

Van twee zussen kreeg ik het begrip ‘weduwewinst’ cadeau. Ze werden drie maanden na elkaar weduwe. Op een dag luchtten ze aan de telefoon wederzijds hun hart over instanties waar ze gek van werden, toen de een aan de ander vroeg: ‘Heb je de weduwekaart gespeeld?’ ‘Ja,’ zei de ander. Dat is toch mooi weduwewinst, concludeerden ze. Vervolgens hebben ze in hun vele telefoongesprekken dat begrip uitgediept. Weduwewinst is voor hen niet alleen dat mensen in ondoordringbare organisaties bereidwillig voor je aan het werk gaan. Het is ook wat je aan jezelf ontdekt als je van twee weer één wordt.’

Hoe heb jij gezien dat weduwen zichzelf leerden dragen?

Lisette: ‘Dat is een mooie vraag. Als ik door mijn oogharen naar de vrouwen uit mijn boek kijk, dan zie ik twee dingen. Het ene is dat het leven gewoon doorgaat. Of zoals een van hen zegt: “Op een gegeven moment krijg je toch weer zin in koffie.” De ander heeft een kind, baan of bedrijf dat aandacht vraagt en structuur in het bestaan brengt. Het andere is de innerlijke dimensie van je realiseren dat iedereen in het leven verlies te verstouwen krijgt, dat je niet de enige bent die een groot gemis ervaart. Bij sommigen komt meteen een vorm van empathie omhoog, die hun vervolgens zelf ook optilt. En dan is er het advies van Jolien, die uitvaartbegeleider is en die in 2015 weduwe werd. Nabestaanden die ze begeleidt, raadt ze vaak aan om zich nergens over te verwonderen en niets van wat in de rouw opkomt te veroordelen. Ja, je bent doodmoe terwijl je schijnbaar niets gedaan hebt en ineens sta je in de supermarkt weer tussen de schappen te huilen. Zo gaat het rouwproces nu eenmaal. Dat accepteren is het halve werk – aanvaarden wat je voelt en daar met compassie naar kijken.’

Hoe kunnen vrienden en familie degene die rouwt steunen?

Lisette: ‘Daar kan ik aan de hand van wat de weduwen die ik sprak wel een lijstje van geven:

1. Houd contact

Elke weduwe die ik sprak, vond het fijn dat haar lief niet alleen voor haar, maar ook voor anderen in hun leven iets betekend had. Dus laat van je horen. Bel of app regelmatig als je dichtbij de weduwe staat. En hou vol, ook als zij niet antwoordt omdat ze daar op dat moment gewoonweg (nog) niet toe in staat is. Trek je niet terug, maar hang een bos bloemen aan de voordeur. Of zoals Eugénie zo mooi zei: ‘Al kan niemand helpen, er voor me zijn hielp toch.’

2. Wees concreet

Weduwen worden gek van vage uitspraken en loze beloften. Aan het beroemde ‘Je kunt me altijd bellen’ hebben ze niets want in diepe droefheid grijpt vrijwel niemand naar de telefoon. Wat helpt, is een concreet aanbod. ‘Heb je zin om vrijdagavond met ons mee te eten?’ Of: ‘Ik wilde zondagmiddag gaan wandelen – ga je mee?’ En: ‘Ik kan in het weekend langskomen om te helpen met opruimen of de administratie. Hoe laat schikt jou?’ Daar hebben ze wat aan.

3. Weet dat rouw langer duurt dan je denkt

De meeste weduwen merken dat de aandacht van de buitenwereld zich al snel weer verlegt, terwijl zij nog middenin hun verdriet zitten. Vraag ook na een jaar, na vijf jaar of tien nog naar haar lief, naar wat ze mist of naar wat voor haar nog altijd moeilijk is. Uit hoe fijn de weduwen het vonden om urenlang met mij over hun lief, het verlies en hun verdriet te praten, merkte ik hoe zelden ze daar nog maar de gelegenheid toe krijgen.’

Waar kunnen we hier meer over zien?

Lisette ‘Met 4 van de 15 weduwen uit het boek sprak ik op Scheltema tv,  het videokanaal van de bekende boekhandel in Amsterdam. Mensen die dit programma bekeken, laten ons weten hoe geraakt ze zijn – zowel door het verdriet van de vrouwen als door hun veerkracht.’ Kijk voor meer info op lisetteschuitemaker.nl. Het boek Weduwen, hoe werkt dat? bestel je voor €20,99 via uitgever Unieboek|Spectrum.

Meer lezen van Lisette?

1. Het oudste dochter effect: dit zijn je krachten, valkuilen en verborgen dynamieken
2. Gelukkig zijn zonder kinderen: dit zijn de levensfasen waar je dan doorheen gaat
3. (On)gewenst kinderloos: zo ga je daarmee om op Moederdag
4. Tantedag: dit is waarom jouw rol als tante zo waardevol is