De dood is iets waar we in de westerse wereld het liefst zo min mogelijk aan denken. Alleen al de gedachte aan het verliezen van een dierbare doet ons huiveren. Toch brengt de dood ook waardevolle levenslessen met zich mee. Susanne Duijvestein (1986) is zelfstandig begrafenisondernemer. Juist door dagelijks bezig te zijn met de dood staat ze volop in het leven en krijgt ze de mooiste inzichten van mensen die op het punt staan om over te gaan. Voor Holistik schreef ze dit prachtige artikel over wat we kunnen leren van rouwen. En dat is meer dan je denkt.
Rouw: dit zijn de levenslessen die je kunt leren van diep verdriet
Vroeger was rouw tenminste duidelijk. Als je verweduwd was of verweesd, droeg je speciale kleding. Zwart, met een rouwsluier of rouwband. Soms tot wel twee jaar lang. Iedereen wist op deze manier wat er aan de hand was en benaderde je met zorg. Over fashion statements gesproken… Inmiddels bepaalt klederdracht niet meer hoe we onze rouw uiten. We hebben amper tradities meer, anders dan het sturen van een ‘met oprechte deelneming’ kaart met een flets horizonnetje.
Lelijk monster
Geen enkele vorm zal in de buurt komen van ware troost. Daarvoor is rouw een te lelijk monster dat je in te diepe krochten trekt. Iedereen die er ooit is geweest, herkent het mistige moeras. Het is een kwestie van tijd, veel tijd, voordat de mist langzaam zal optrekken en je gevoelens zich een weg kunnen banen. Ontkenning, boosheid, desoriëntatie, gevecht, onderhandeling, verdriet en depressie volgen elkaar in een achtbaan op. Om uiteindelijk ruimte te maken voor aanvaarding.
Hoofd vol watten
In mijn werk als begrafenisondernemer maak ik slechts de eerste fase van rouw mee, de rauwe rouw. De realiteit moet nog indalen, het is nog onwerkelijk. Je hoofd zit vol watten en je systeem lijkt te opereren in een veilige modus. Je ziet jezelf thee zetten. Je hoort jezelf dingen zeggen. Een soort twilight zone. Het is je overlevingsmechanisme. Er zijn eigenlijk maar een paar dingen die je in deze fase helpen. Ademhalen (goh), rust nemen, een beetje voor je laten zorgen en de werkelijkheid onder ogen zien. Dat laatste is iets waar rouwdeskundigen zoals Manu Keirse en Elisabeth Kübler-Ross het unaniem over eens zijn.
Rouwtaak
Het wordt als de eerste rouwtaak gezien: het daadwerkelijk zien dat jouw dierbare is overleden. Deze zintuiglijke ervaring is cruciaal om de realiteit te kunnen verwerken en uiteindelijk accepteren. Vaak genoeg maak ik mee dat mensen aangeven dat ze het niet aankunnen om te gaan kijken. Of geen behoefte hebben, geen zin. Op de achtergrond hoor ik Keirse en Kübler-Ross dan coachen “probeer ze over te halen!”. Dwingen is niet mijn ding, maar ik kan ze wel bevragen over hun weerstand. Soms geven mensen aan bang te zijn dat het beeld van de dood de fijne beelden van hun dierbare zullen overschaduwen, dat het alle herinneringen zal overheersen. Ouders hoor ik soms zeggen dat ze hun kinderen willen beschermen tegen akeligheid, daarbij veronderstellend dat het traumatisch is. Bijzonder genoeg kunnen kinderen vaak veel beter omgaan met de dood dan wijzelf. Ze stellen honderden vragen, maar ze vinden het doodnormaal. Niemand zegt dat het makkelijk is, maar laat je goed begeleiden en vertrouw erop dat het goed is. De realiteit zien is juist helend.
Er is geen quick fix
Een andere rouwtaak in de eerste fase is volgens Keirse het ervaren van de pijn van het verlies. Het is een pittige oefening van het toelaten, het durven stilstaan en ruimte geven aan emoties. Het kan heel verleidelijk zijn om afleiding te zoeken, in een roes te dwalen van drukte, oppeppen, drank, drugs. We zijn allemaal mensen. Soms houdt dit soort afleiding ons op de been, onder de mensen. Het is allemaal okee, geef jezelf wat slack. Maar besef je dat er geen quick fix is voor rouw. Als je voortdurend oogkleppen op zet, belooft dat weinig goeds. Sterker nog, wees dan niet verrast door een keiharde terugval. Het is werken, hard werken, met geduld en met toelaten van pijn, benadrukt psychotherapeut Julia Samuel dan ook. Als je volgens de boekjes van alle experts rouwt, zul je je op een zeker moment gaan aanpassen aan het leven zonder je diegene. Uiteindelijk leer je weer opnieuw van het leven te houden en zul je het verlies een plek geven.
Wat de omgeving te leren heeft
We hebben verantwoordelijkheid voor onszelf, maar ook onze omgeving heeft iets te leren van rouw. Zeker in onze westerse cultuur, waarin alles maar dóór bulldozert, stilstaan afgekeurd wordt en we gewend zijn om alles telkens maar op te lappen. Het dwingt af dat alles aan een succesvol plaatje zou moeten voldoen. Maar we moeten juist de kunst leren verstaan van holding space, van liefdevol naast iemand staan en diegene de ruimte geven om zijn of haar eigen proces door te maken. Niet ongevraagd adviseren, niet invullen voor de ander, er gewoon zijn. Met liefde. De één kookt een pan soep, de ander nodigt uit voor een boswandeling. Sommige vriendschappen veranderen, andere gaan over, er komen nieuwe mensen in beeld. Of soms komt er een nieuwe kant van mensen in beeld. Rouw raakt iedereen, we hebben allemaal ons verhaal. Het is het leven.
Schoonheid van rouw
Of er ook een schoonheid is van rouw? Ik betwijfel of je dit zult zien als je er middenin staat. Maar na geduldig werken en na lang slijten, voel je wellicht ooit dat het echt bij het leven hoort, en dat ook dit verlies je als mens heeft gevormd. Sommige mensen ervaren het jaren later als de klap in het gezicht die heeft doen inzien dat ze het leven betekenis moeten géven.
Zelfbeschermkleding
Die zwarte kleding twee jaar lang markeerde de hele periode met rouwtaken eigenlijk best wel mooi. Belangrijker nog dan dat de omgeving duidelijk wist dat we in rouw waren, hielp het misschien ook om onszelf de ruimte te gunnen. Want zijn wij zelf immers niet onze grootste saboteur? Doorgaans zijn het onze eigen stemmetjes die fluisteren ‘ben je nou nog steeds aan het stilstaan?’ ‘zou jij inmiddels niet een stap verder moeten zijn?’. We neigen hierdoor telkens naar een shortcut, dat alles maar snel voorbij mag zijn. Om deze reden kan het juist erg zinvol zijn om een vorm te hebben waarmee je je tegen jezelf beschermt en je de herstelperiode afbakent. Zelfbeschermkleding. Fluoriserend geel, het kan niet duidelijk genoeg zijn.
Meer lezen van Susanne
Dit is waarom de dood de belangrijkste raadgever in het hier en NU is
Opruimen voordat je dood gaat: de Zweedse kunst van döstädning
Mis nooit meer iets van Holistik!
Schrijf je in voor onze newsletter & never miss a single story.Ja, houd mij op de hoogte!
